https://www.sabzian.be/text/de-wereld-zoals-die-is-en-verwacht-wordt

De wereld zoals die is en verwacht wordt

De found footage van Captain Phillips

(1) Captain Phillips (Paul Greengrass, 2013)

In april 2009 kapen vier Somalische piraten in de Indische Oceaan het Amerikaanse containerschip Maersk Alabama. Kapitein Richard Phillips geeft zich als gijzelaar op en wordt door de piraten in een reddingssloep meegenomen. Er volgt een grootschalige Amerikaanse militaire operatie waarbij Phillips wordt bevrijd. Drie van de Somalische piraten laten het leven en de vierde, Abduwali Muse, wordt gearresteerd. Muse wordt in Amerika berecht en zit momenteel een straf van 33 jaar en 9 maanden uit in een Amerikaanse gevangenis.

Een jaar later publiceert Phillips het boek A Captain’s Duty: Somali Pirates, Navy SEALs, and Dangerous Days at Sea waarin hij zijn versie van de feiten beschrijft. Sony Pictures koopt de rechten op het boek. Een jaar na de publicatie neemt Paul Greengrass, bekend van onder andere Bloody Sunday (2002), The Bourne Supremacy (2004) en United 93 (2006), de regie van de verfilming op zich en stemt Tom Hanks in om de rol van Captain Phillips te spelen. De geschikte Somalische acteurs worden in Minneapolis gevonden en om de boot nauwkeurig te reconstrueren bezoeken de producenten de oorspronkelijke reddingssloep die in het National Navy UDT-Seal Museum staat tentoongesteld.

De draaiperiode start op 26 maart 2012 en vindt grotendeels plaats voor de kust van Malta. Negen weken lang draait de filmploeg op de Maersk Alexander, een schip identiek aan de Maersk Alabama.

Op 21 september 2013 staan Richard Phillips en Tom Hanks samen op de voorpagina van het Amerikaanse magazine Parade. De film gaat op 11 oktober 2013 in première op het New York Film Festival, in aanwezigheid van Hanks, Phillips, crewleden van de Maersk Alabama en geüniformeerd U.S. Navy personeel. De kapitein toont zich tevreden met het eindresultaat en de film wordt op het festival onthaald met een staande ovatie.

(2) Captain Phillips (Paul Greengrass, 2013)

Captain Phillips is een onwaarschijnlijk spannende film. Twee uur lang volg je met klamme handen de ontwikkelingen van dit dramatisch gebeuren en zit je op het puntje van je stoel het lot van de kapitein af te wachten. Als kijker slaak je een zucht van opluchting als de Navy SEALs ten tonele verschijnen en Philips bevrijden.

Captain Phillips is een onwaarschijnlijk walgelijke film. Walgelijk omdat hij op een gruwelijke manier bevestigt hoe de wereld in elkaar zit.

Wat krijgen we in de film te zien? En vooral, hoe probeert Greengrass zijn verhaal te vertellen? De film werd gedraaid in een doorgedreven realstijl: shaky camera, midden in de actie, snel gemonteerd en een beperkte psychologisering. De fictie creëert geen afstand tot de werkelijk afgespeelde gebeurtenissen. Integendeel, de film zet alles in werking om een gevoel van ‘kijk, wij waren er bij’ te scheppen. Dit is hoe het ‘echt’ is gebeurd. De film krijgt het statuut van een re-enactment: men reënsceneert minutieus de feiten. Greengrass geeft dit ook zelf aan: “When we started the film, it was a top priority for me to look into this issue in every detail. […] we researched the background of the Maersk Alabama highjacking in exhausting detail over many months. […] And I’m 100% satisfied that the picture we present of these events in the film, including the role playing by Captain Phillips, is authentic. […] the facts are clear. Captain Phillips’ ship was attacked, and the ship and the crew and its cargo made it safely to port with no injuries or loss of life. […] That’s the story we told, and it's an accurate one.”1  Greengrass zag het blijkbaar als zijn plicht om de film zo nauwkeurig mogelijk te laten aansluiten bij de waargebeurde feiten. De wereld in de film moet zo waarheidsgetrouw mogelijk zijn. Waarom? Omdat een film als Captain Phillips op waargebeurde feiten steunt wordt ‘authenticiteit’ het dwingende sleutelwoord. Maar wat bedoelt Greengrass hiermee?

Dit soort fictie heeft in zekere zin de onmogelijke idee van een objectieve documentaire overgenomen. Greengrass wil zijn film enkel door de feiten laten bepalen en niet door eigen of andermans (voor)oordelen. Maar betekent objectief hier niet louter de wereld voorstellen zoals de kijker (of de samenleving) haar verwacht te zien?

Afhankelijk van de personages die de camera filmt, wordt er in de film een onderscheid gemaakt in textuur, kleur en cameravoering. De meeste beelden van Hanks en zijn crew zijn gedraaid op 35mm in een gebalanceerd kleurenpalet. De piraten en Somalië zijn gefilmd met de groezelige (gedateerde?) korrel van 16mm. De look wordt vuiler, geler en er verschijnen meer flares in beeld. Als de U.S. Navy zijn intrede doet gebruikt Greengrass glijdende helikoptershots en gedesatureerde kleuren. Waarom werden deze keuzes gemaakt? Waarom moet er een vormelijk verschil gemaakt worden?

De naturalistische claim van Captain Phillips gaat in zekere zin nog verder dan die van de cinéma vérité, een stroming van de jaren zestig die gericht was op een waarheidsgetrouwe en objectieve weergave van de werkelijkheid. We kunnen in deze film een ander naturalisme onderscheiden. Greengrass filmt de wereld niet louter ‘zoals die is’ maar vooral ‘zoals die verwacht wordt’. Toch blijft ook hier een geur van objectiviteit hangen. Alles is in het werk gesteld om ons te laten vergeten dat dit een film is, een constructie met een gekozen vorm. Maar deze filmische strategie bewerkstelligt niet alleen het vergeten van de vorm of een immersie in het spektakel. We zijn zo vertrouwd met dit soort beelden dat we ze niet meer kunnen ontmaskeren als een constructie, als een vorm. Elk narratief element heeft de vorm gekregen die haar in voorgaande films of reportages werd toebedeeld. Somalië ziet er uit zoals we verwachten dat Somalië er uitziet. En de vier piraten, jawel, een agressieveling, een jonge onzekere snaak, een leider en een die de boot weet te besturen. Zelfs het spektakelgehalte van de film lijkt een onmisbaar onderdeel geworden van de objectief beoogde weergave van het gebeuren.

Een vraag die moet worden gesteld: waarom werd deze film gemaakt? Het enige antwoord op deze vraag: omdat onze wereld nu eenmaal zo in elkaar zit. En vooral omdat we op deze manier naar de wereld hebben leren én willen kijken. De film is propaganda voor een wereld die onveranderlijk lijkt.

Toch duiken er in de film enkele politiek correcte barsten op. Phillips confronteert een piraat met zijn huidige beroepskeuze en suggereert dat er andere opties voor hem in het leven moeten zijn. De piraat antwoordt scherp terug: “Only in America, Irish, only in America.” An sich legt deze dialoog de totale culturele en economische patstelling bloot. In het door en door arme Somalië is de Amerikaanse droom geen droombeeld meer maar eerder een perversie. Toch blijven deze barsten in het pantser van de film louter politiek correcte setdressing. Greengrass toont zich zo bewust van de mogelijke problematiek van de film. Hij weet dat een louter dramatische afwikkeling van de gebeurtenissen, in de algemeen bekende en hier beter uitgevoerde Hollywoodiaanse vorm, gewoon wansmakelijk zou zijn. Maar is het niet veel wansmakelijker dat zelfs de politieke inzet letterlijk en bewust tot een randfenomeen wordt gedegradeerd? De film is op die manier een product van onze tijd. De film is niet uitgesproken pro-Amerikaans, ook niet uitgesproken contra. Dit geldt evenzeer voor een film als Zero Dark Thirty (2012) waar de Amerikaanse regisseuse Kathryn Bigelow ook ‘louter’ wou tonen, de gebeurtenissen zo accuraat mogelijk wou reconstrueren: “Those of us who work in the arts know that depiction is not endorsement. If it was, no artist would be able to paint inhumane practices, no author could write about them, and no filmmaker could delve into the thorny subjects of our time.”2 Greengrass en Bigelow beweren niet dogmatisch te zijn, maar zijn dat des te meer. Zij claimen namelijk dat de werkelijkheid zo is, dat wat ze afbeelden het ware is. Maar kan een regisseur die zich bewust is van zijn vorm en zijn standpunt niet net meer inzicht en waarheid over onze wereld verschaffen? Een film maken is kiezen voor een vorm. Dat deze vorm wordt verdoezeld door beelden die we kennen maakt deze keuze niet minder aanwezig, enkel minder zichtbaar.

Een mogelijke repliek is dat in andere Hollywoodproducties de buitenwereld, de wereld buiten Amerika, helemaal niet binnenkomt. Dat films als Captain Phillips en Zero Dark Thirty, die een verhaal brengen over de wereld van vandaag, daarom verdienstelijk zijn. Dergelijke films worden vaak culturele evenementen. Wereldvermaarde cultuurfilosofen en de betere filmcritici kruipen in hun pen en ontketenen een maatschappelijk debat over de Amerikaanse kijk op hun eigen geschiedenis, op het statuut van folteren en hun kijk op en verhouding tot de ‘ander’. Toch is deze impact, het centraal stellen of verduidelijken van deze problematiek, te minimaliseren. Werd er na het bekijken van deze films werkelijk een nieuw denkkader aangereikt? Bevestigen deze films niet opnieuw de oude kaders? Is er uiteindelijk een verschil tussen een film als Captain Phillips en Superman?

Een gebeurtenis – verankerd in een geopolitiek en humanitair complex probleem – vindt vier jaar geleden plaats. In Hollywood wordt het nieuws cynisch genoeg met een zekere vreugde onthaald. Greengrass bevestigt dat zelf: “Firstly, it was just a fantastic modern crime story. I loved that it was real-world pirates as opposed to cuddly Hollywood pirates, and I loved that it was a film that felt ripped from the headlines but you go into it in a way that you can’t get from the news.”3 De makers kan niet verweten worden een dergelijk verhaal te hebben verzonnen. Nee, dit verhaal is gebaseerd op waargebeurde feiten. De logische gang van zaken lijkt dat er vervolgens een aantal ‘top’-scenaristen, een ‘top’-cameraman, een ‘top’-regisseur en een ‘top’-acteur worden aangeduid en dat de film hopelijk snel (snel!) in productie kan gaan. Niet veel later belanden wij in de bioscoop voor twee uur ongezien technisch virtuoos ‘top’-vermaak.

De film eindigt. Amper vier jaar geleden lieten drie Somalische piraten het leven en belandde een Somalische piraat 12000 km van huis in een Amerikaanse gevangenis. Als Hollywood, de grootste filmproductiemachine van de wereld, een verhaal brengt over Somalische vissers/piraten, moeten ze opnieuw opboksen tegen de macht van de gevestigde orde én diens vorm. Je kan alleen maar vaststellen dat de wereld zo in elkaar zit. De wereld zoals die is en verwacht wordt.

Veel dank aan Ruben Desiere

 

Beelden (1) en (2) uit Captain Phillips (Paul Greengrass, 2013)

ARTICLE
09.03.2014
NL EN
In Passage, Sabzian invites film critics, authors, filmmakers and spectators to send a text or fragment on cinema that left a lasting impression.
Pour Passage, Sabzian demande à des critiques de cinéma, auteurs, cinéastes et spectateurs un texte ou un fragment qui les a marqués.
In Passage vraagt Sabzian filmcritici, auteurs, filmmakers en toeschouwers naar een tekst of een fragment dat ooit een blijvende indruk op hen achterliet.
The Prisma section is a series of short reflections on cinema. A Prisma always has the same length – exactly 2000 characters – and is accompanied by one image. It is a short-distance exercise, a miniature text in which one detail or element is refracted into the spectrum of a larger idea or observation.
La rubrique Prisma est une série de courtes réflexions sur le cinéma. Tous les Prisma ont la même longueur – exactement 2000 caractères – et sont accompagnés d'une seule image. Exercices à courte distance, les Prisma consistent en un texte miniature dans lequel un détail ou élément se détache du spectre d'une penséée ou observation plus large.
De Prisma-rubriek is een reeks korte reflecties over cinema. Een Prisma heeft altijd dezelfde lengte – precies 2000 tekens – en wordt begeleid door één beeld. Een Prisma is een oefening op de korte afstand, een miniatuurtekst waarin één detail of element in het spectrum van een grotere gedachte of observatie breekt.
Jacques Tati once said, “I want the film to start the moment you leave the cinema.” A film fixes itself in your movements and your way of looking at things. After a Chaplin film, you catch yourself doing clumsy jumps, after a Rohmer it’s always summer, and the ghost of Akerman undeniably haunts the kitchen. In this feature, a Sabzian editor takes a film outside and discovers cross-connections between cinema and life.
Jacques Tati once said, “I want the film to start the moment you leave the cinema.” A film fixes itself in your movements and your way of looking at things. After a Chaplin film, you catch yourself doing clumsy jumps, after a Rohmer it’s always summer, and the ghost of Akerman undeniably haunts the kitchen. In this feature, a Sabzian editor takes a film outside and discovers cross-connections between cinema and life.
Jacques Tati zei ooit: “Ik wil dat de film begint op het moment dat je de cinemazaal verlaat.” Een film zet zich vast in je bewegingen en je manier van kijken. Na een film van Chaplin betrap je jezelf op klungelige sprongen, na een Rohmer is het altijd zomer en de geest van Chantal Akerman waart onomstotelijk rond in de keuken. In deze rubriek neemt een Sabzian-redactielid een film mee naar buiten en ontwaart kruisverbindingen tussen cinema en leven.

Related