https://www.sabzian.be/text/prisma-39

Prisma #39

Werckmeister harmóniák (Béla Tarr, 2000)

De nacht valt en het vuur wordt gedoofd. Nog voor de nachtgasten de kroeg kunnen verlaten, neemt de jonge Valuska hen mee op een copernicaanse reis: “Het enige wat ik vraag, is dat je met mij de grenzeloosheid instapt, waar standvastigheid, rust en vrede de oneindige leegte regeren.” Terwijl hij zijn poëtische rede voortzet, duidt de verwonderde Valuska onder de stamgasten een Zon, Maan en Aarde aan en zet hun omwentelingen in. De Hemellichamen van Valuska vinden hun ritme, waarbij de camera wordt meegetrokken in een baan rond de Zon. Galilei bracht met zijn telescoop een einde aan het illusoire wereldbeeld van de mens, bij Béla Tarrs Werckmeister harmóniák wordt de lens overgeleverd aan de bewegingen van de kosmos.

“Het volgende moment (…) nemen de gebeurtenissen een dramatische wending.” Valuska, die samen met zijn Planeten rond de Zon draaide, heeft zijn opvoering onderbroken en wendt zich tot zijn – en Béla Tarrs – toeschouwers. Zon, Maan, Aarde én Lens staan op één as. Het wordt opnieuw donker, vertelt hij, en de maan werpt haar schaduw over de aarde. Voor even zijn mens en dier overgeleverd aan een bezwerende duisternis. Het wordt koud en stil. De Lens wordt, net als het menselijke oog, onderworpen aan een uitzonderingstoestand. Een totale eclips voltrekt zich. De gesitueerde blik van de Lens brengt ons als kijker in vervoering. We kunnen als mens enkel vanuit onszelf naar het universum kijken, maar de verhalenverteller toont ons met zijn blik iets dat aan onze verbeelding voorbijgaat.

Te midden van de harmonische omwentelingen van het universum stelt Béla Tarr zijn kijker zo’n moment van verbeelding voor. Met diezelfde daadkracht waarmee moderne wetenschappers optiek hebben ingezet om de werkelijkheid te doorgronden, hanteert Béla Tarr zijn cinematografische oog als zinsbegoocheling. Toch vertelt de kijker ook zelf mee. Wanneer het licht dooft en de projector draait, tekent de verbeelding van ons denken haar schaduwen op het witte doek. Als was het onze verbeelding die onze waarneming overschaduwt. Als stonden we als observator het geobserveerde in de weg, als werden we zelf de oorzaak van een eclips op ons denken.

Deze Prisma verscheen als ‘Prisma #29’ in Filmmagie #699, november 2019

PRISMA
15.01.2020
NL
The Prisma section is a series of short reflections on cinema. A Prisma always has the same length – exactly 2000 characters – and is accompanied by one image. It is a short-distance exercise, a miniature text in which one detail or element is refracted into the spectrum of a larger idea or observation.
La rubrique Prisma est une série de courtes réflexions sur le cinéma. Tous les Prisma ont la même longueur – exactement 2000 caractères – et sont accompagnés d'une seule image. Exercices à courte distance, les Prisma consistent en un texte miniature dans lequel un détail ou élément se détache du spectre d'une penséée ou observation plus large.
De Prisma-rubriek is een reeks korte reflecties over cinema. Een Prisma heeft altijd dezelfde lengte – precies 2000 tekens – en wordt begeleid door één beeld. Een Prisma is een oefening op de korte afstand, een miniatuurtekst waarin één detail of element in het spectrum van een grotere gedachte of observatie breekt.

Related