Pedro Costa

Ventura, who had only played himself in previous films, appears in Vitalina Varela as a full-blown actor, playing against type a double role taken from the world of fiction: a fallen priest character distantly echoing Bernanos’s and Bresson’s miserable country priest; but also a privileged witness of the life of the deceased, a witness behind whom one sometimes seems to perceive the wandering shadow of Joseph Cotten/Leland in his retirement home, even though Citizen Kane is not part of Pedro Costa’s pantheon.

Ventura, die in eerdere films alleen zichzelf speelde, verschijnt in Vitalina Varela als een volwaardige acteur die een dubbelrol speelt die niet bij hem past en die ontleend is aan de wereld van fictie: een gevallenpriesterpersonage dat doet denken aan de ellendige plattelandspriester van Bernanos en Bresson; maar tegelijkertijd ook een bevoorrechte getuige van het leven van de overledene, achter wie men soms de schaduw van Joseph Cotton/Leland in het bejaardentehuis denkt te zien rondwaren, ondanks het feit dat Citizen Kane niet tot het pantheon van Pedro Costa behoort.

Cyril Neyrat: What is the origin of In Vanda’s Room? 

Pedro Costa: Considering the film as it is now, the form it has, it can only come from things like tiredness and disgust. Not from a search. Nor from a rupture, in the sense of a film that you make by saying to yourself: “I’ve got an idea, I’m going to make a film with this form, in this environment.” It surely comes from the years before cinema, from something other than cinema. It doesn’t come from childhood but surely from adolescence, in other words from the bedroom.

Het is gebruikelijk om mensen die gekozen hebben om in hun werk te spreken over ellende eraan te herinneren dat ellende geen voorwerp is voor de kunst. Pedro Costa lijkt echter het volkomen tegenovergestelde te doen. Hij mist geen enkele kans om de leefruimtes van deze miserabele mensen te veranderen in objecten van kunst. Een plastieken waterfles, een mes, een glas, enkele objecten achtergelaten op een vurenhouten tafel in een gekraakt appartement: ziedaar, onder een strelend licht, de gelegenheid voor een mooi stilleven.

The Portuguese filmmaker Pedro Costa made his first film, Blood, in 1989. In 1994, Down to Earth followed, which was filmed in Cape Verde. Costa came back from the island with a number of parcels and letters from Cape Verdeans he had met there, addressed to their relatives and friends who had emigrated to Portugal. His task as a postman brought him to Lisbon’s Fontainhas neighbourhood, where many migrants were living at the time. After this first contact with the inhabitants of the neighbourhood, Costa kept returning there, filming Ossos in 1997, the first instalment in a series of films he would make with the inhabitants of Fontainhas. Pedro Costa: “Fontainhas is, indeed, the product of something, of the factories here, of people moving from some northern Scottish village to Sheffield. That is what it’s about.”

De Portugese filmmaker Pedro Costa maakte zijn eerste film Blood in 1989. In 1994 volgde het in Kaapverdië gefilmde Down to Earth. Costa kwam terug van het eiland met pakjes en brieven van Kaapverdianen voor hun familieleden en vrienden die naar Portugal waren geëmigreerd. Zijn taak als postbode bracht hem naar de wijk Fontainhas in Lissabon, waar veel migranten woonden. Na het eerste contact met de bewoners van de wijk ging Costa verschillende keren terug en in 1997 filmde hij er Ossos, de eerste van een reeks films met de bewoners van Fontainhas. Pedro Costa: “Fontainhas is inderdaad het gevolg van iets, van de fabrieken hier, van mensen die van een of ander Noord-Schots dorp naar Sheffield verhuisden. Daar gaat het over.”

When you watch a film like Farrebique [Georges Rouquier, 1946] you see a lot of things, there is an incredible number of things you see per second and they were there, they existed. That’s the most incredible thing; everything existed on the screen. I don’t know if it’s just me, or the power of documentary, or life being so raw... I think we’re losing a lot of stuff, every day. We’re losing the ability, the craft, we don’t know how to use our minds and our tools – myself included. What we see mostly today is a million ways of escaping a confrontation with reality.

Mais l’imitation de la vie, n’est-ce pas ce que fait, qu’on le veuille ou non, l’art cinématographique ? En notre temps, comme au temps de Jacques Tourneur ou de Douglas Sirk, le cinéma n’est-il pas le lieu privilégié pour interroger le rapport entre la vraie vie et les histoires de fantômes, sortis du passé ou d’un autre monde ?

Maar is de nabootsing van het leven niet juist datgene wat, of men het nu wil of niet, de cinematografische kunst voortbrengt? Is cinema niet, in onze tijd, net als in de tijd van Douglas Sirk of van Jacques Tourneur, de bevoorrechte ruimte om de verhouding tussen het echte leven en de verhalen van fantomen, ontsnapt uit het verleden of uit een andere wereld, te onderzoeken?

It will take me a bit longer to love Vanda, but how can I say “no” to someone who says “yes” to everyone, to someone with the most beautiful shots in the film and, always or nearly always, with the list of yellow pages on her lap, as dazzling as the light from “chasing the dragon” in the dark or the silver lying about in every drawer, so luminously punctuating the film?

“Maar is Mudar de vida niet, ondanks alle stoutmoedigheid, een bijna antimoderne film? De dialogen zijn een soort van parelsnoer die een ritme, een cadans eisen, geleid met harde hand ... De zee en de rivier, in hun tegenstellingen, laten geen overtolligheid of stijlfiguren toe, het drama komt voort uit het verleden, het heden is ‘ternauwernood’ een heropzoeken van mensen, van plaatsen en van oude gevoelens.”

Fictie is overal. De vraag is: waar situeren we het beginpunt van fictie? Welke schikking zorgt ervoor dat er iets gebeurt? In zekere zin kunnen we zeggen dat er sprake is van fictie zodra een soort narratief ons vertelt of laat zien dat er iets gebeurt. Daarom ben ik in mijn recente werk vooral geïnteresseerd in het verkennen van de grenzen van fictie, de grens tussen ‘er gebeurt niets’ en ‘er gebeurt iets’. 

“Fiction is everywhere. The question is: where do we situate the starting point of fiction? What kind of arrangement makes something happen? In a way, we can say there is fiction whenever there is some kind of narrative that tells, or shows, us that something is happening. That’s why, in my recent work, I have mostly been interested in exploring the edges of fiction, the edge between nothing happens and something happens.”