2020

Nicole Brenez is an essential figure in film criticism and contemporary cinema studies. Her analytical and passionate approach to cinema, emerging from her extraordinary creative freedom, has earned her the respect and admiration of critics all over the world. Her widely followed work has never ceased to highlight the exciting challenges of engaged cinema, the kind that commits to artistic investigation as well as to the urgent social and political issues that concern us all.

J’ai une bonne nouvelle, pour tout le monde : le cinéma est en crise. Et d’une certaine façon c’est à peine une nouvelle, il n’a cessé de l’être depuis qu’il existe. C’est non pas le signal d’un danger pour le futur – le futur est une énigme et il faut beaucoup d’irresponsabilité pour tenter d’en formuler l’hypothèse, d’en prétendre déchiffrer les arcanes – mais plutôt celui d’une sensibilité, sismographique, aux enjeux du présent. Et je pense qu’il n’y a pas d’autre symptôme, plus pertinent, de la vitalité d’un art que sa constante remise en cause selon la constante reformulation de notre monde. La véritable question serait plutôt de savoir si les forces qui transforment le monde sont aussi celles qui transforment les arts, comment les unes se nourrissent des autres, à moins qu’elles ne soient antagonistes.

Am o veste bună pentru toată lumea: cinemaul se află în criză. Aceasta nici nu este o noutate: cinemaul n-a încetat să fie în criză de când există pe lume. Nu este semnalul unui pericol pentru viitor – viitorul este o enigmă și e nevoie de multă iresponsabilitate pentru a încerca să formulăm ipoteze pe marginea lui, să pretindem că-i descifrăm arcanele –, ci mai degrabă semnalul unei sensibilități seismografice față de mizele prezentului. Și cred că nu există alt simptom mai pertinent al vitalității unei arte decât permanenta sa autoplasare sub lupă, în funcție de permanenta reformulare a lumii noastre. Întrebarea veritabilă ar fi mai degrabă dacă forțele care transformă lumea sunt aceleași care transformă și artele, sau, în caz că sunt două seturi diferite de forțe, cum se hrănesc unele din altele, sau dacă nu cumva sunt antagonice.

Jag har en god nyhet för oss alla – filmen är i kris. Och på ett sätt är det inte ens en nyhet, för aldrig under sin existens har den upphört att vara det. Det är inte heller signalen för en framtida fara – för framtiden är en gåta som det krävs ett stort mått av oansvarighet för att formulera en hypotes om, påstå sig kapabel att tyda hemligheterna till – utan mer en seismografisk känslighet för vad som står på spel i nutiden. Jag tänker att det finns inget annat eller mer träffande symptom på livskraften i en konstart, än dess konstanta ifrågasättande av sig själv, utifrån en konstant omformulering av världen. Den verkliga frågan är att ta reda på om krafterna som förändrar världen är desamma som förändrar konsterna, hur dessa befruktar varandra, ifall de nu inte är varandras motsatser.

Mám pre všetkých dobrú správu: film je v kríze. V istom zmysle to nie je žiadna novinka, lebo v nej neprestal byť, odkedy existuje. Nejde pritom o signál nebezpečenstva pre budúcnosť – budúcnosť je záhada a na formulovanie hypotéz o nej či na predstieranie, že vieme rozlúštiť jej tajomstvá, treba veľkú dávku nezodpovednosti –, ale skôr signál až seizmografickej citlivosti na to, čo sa práve deje. A domnievam sa, že neexistuje iný, presnejší symptóm životaschopnosti nejakého umenia, než jeho nepretržité sebaspochybňovanie na základe nepretržitých reformulácií nášho sveta. Skutočnou otázkou je skôr to, či sú sily, ktoré premieňajú náš svet, zároveň silami, ktoré premieňajú aj umenie, a ako sa jedny sýtia druhými, ak náhodou nestoja proti sebe.

Jeg har en god nyhed til jer allesammen: Filmkunsten er i krise. Og på en måde er det slet ingen nyhed, for filmkunsten har altid været i krise, lige siden den blev til. Det er heller intet varsel om nogen fremtidig fare – fremtiden er et mysterium, og det kræver megen uansvarlighed at gøre sig nogle formodninger om den, at foregive at kunne tyde dens hemmeligheder – men snarere et udtryk for en seismografisk sensibilitet over for nutidens udfordringer. Og jeg tror ikke, at der findes et andet, mere sikkert tegn på en kunstforms levedygtighed end dens stadige evne til at drage sit eget eksistensgrundlag i tvivl som følge af verdens konstante forandring. Det virkelige spørgsmål bliver således, om de kræfter, der forandrer verden, også er dem, der forandrer kunsten, og hvordan de i så fald nærer hinanden, forudsat de ikke er modsætninger.

Chi pensa oggi il cinema, da quale punto di vista e secondo quali valori? E cosa pensa il cinema di se stesso? In nome di quale etica e di quali principi? Due ordini di domande molto diversi e le cui risposte sembrano essersi frammentate - soprattutto su internet - oltre che molto difficili da organizzare con coerenza.

Van 9 juni tot en met 31 augustus wijdt CINEMATEK een tentoonstelling aan Fernand Schirren, de hoofdpianist die stille films begeleidde vanaf de oprichting van het Filmmuseum in 1962 tot 1982. In 1982 hielp Schirren mee aan het samenstellen van een vaste ploeg pianisten die de dagelijkse projecties in CINEMATEK zouden begeleiden, waaronder Jean-Luc Plouvier. Plouvier: “Zonder voorbereiding improviseren op stille films is een bijzondere discipline, sterk te onderscheiden van het schrijven van filmmuziek. De pianist staat niet aan de kant van de regisseur en de monteur, die voorbereid zijn en hun werk meestal verbergen.”

Du 9 juin au 31 août, CINEMATEK consacre une exposition à Fernand Schirren, le pianiste principal à avoir accompagné les films muets de la fondation du Musée du Cinéma en 1962 à 1982. En 1982, Schirren participe à la constitution d’une équipe permanente de pianistes pour accompagner les projections quotidiennes, dont Jean-Luc Plouvier. Plouvier: “L’improvisation sur muets, sans préparation, est un artisanat particulier, à distinguer absolument de l’écriture d’une musique de film. Le pianiste n’est pas situé du côté du réalisateur, dont l’action est préméditée et l’effort généralement dissimulé.”

“But I’m going to reveal a military secret to you that I haven’t revealed to anyone else, because the Tricontinental is as dear to you as it is to me. Thus, your interview will not be like others. People wonder why Heiny Srour has always been a pioneer, a groundbreaker, both in substance and form, why she has always gone off the beaten track. Why, in all of Arab cinema, was she the first to shoot in Dhofar and, also, to go to Vietnam? Why has she been innovative in various domains? The reason is that I was fortunate enough to be born in Lebanon, part of an ultra-minority, unrepresented in Parliament. That immediately offers you a wide-angle view of the world, which the Anglo-Saxons call ‘strategic thinking’.”

De politieke zelfgenoegzaamheid van de jaren ’90 leverde een verrassend groot aantal mainstream Amerikaanse romantische komedies op over het verzet tegen de gevestigde macht. Maar You’ve Got Mail bracht ons een nieuwe fantasie, volledig geneoliberaliseerd: wat als de gevestigde macht de ware is?

Op stilistisch vlak is de film [Abdij van het Park Heverlee] enigszins verwant aan de aanpak die Alain Resnais voorstond in L’année dernière à Marienbad. Zelf heeft Cornelis de relatie gelegd met de werkwijze van Alexandre Astruc en diens zogenaamde Caméra-Stylo. “Net zoals Astruc zoek ik hoe je iets opbouwt, zoek ik naar ritmes”, aldus Cornelis.

Stylistically, Cornelis’ approach [in Park Abbey Heverlee] is somewhat similar to the method used by Alain Resnais in L’année dernière à Marienbad (1961). Cornelis himself pointed out a connection to Alexandre Astruc’s so-called Caméra-Stylo. “Like Astruc, I seek ways to build up to something; I seek rhythms,” explains Cornelis.

In Lovers Rock (2020), McQueens zelfverklaarde “musical” gebaseerd op zijn jeugdherinneringen aan Londense “blues parties”, neemt de roep van de vervoering de allure aan van een hymne. Wanneer, op de wulpse tonen van Janet Kays Silly Games, lichamen zich gracieus in beweging zetten en elkaar aftastend beroeren, vult de ruimte zich met een peilloze hunkering. Maar als de muziek zachtjes wegdeemstert en een woordeloos akkoord wordt gesloten om dat gevoel collectief verder te zetten, wordt het lied a cappella opnieuw ingezet: “I’ve been wanting you / For so long, it’s a shame / Oh, baby.”

Parallel aan hun autonome filmprojecten werkten de documentairemakers Sofie Benoot, Liesbeth De Ceulaer en Isabelle Tollenaere jarenlang samen aan een film die zich afspeelt in de Amerikaanse woestijn. Victoria is gegroeid uit een voortdurende dialoog tussen drie filmmaaksters die ervoor kozen om samen een weg tot het einde af te leggen. Op een reis door de woestijn ontmoetten ze Lashay. Hij treedt op als gids doorheen een landschap waar de levens van uiteenlopende woestijnbewoners met elkaar verknoopt zijn. De Ceulaer: “Victoria bestaat uit verschillende lagen die we met elkaar wilden verweven, zoals de relatie van Lashay met California City en Los Angeles of de verschillende aspecten van Lashays persoonlijke situatie. Het was een enorme opgave om tot deze structuur te komen, ook al lijkt die zo eenvoudig.”

Tenet is zowel Nolans beste als slechtste film. De beste, omdat de regisseur hier voor het eerst ten volle zijn eigen holle doos lijkt te omarmen; maar ook de slechtste, omdat net die resten van het inhoudelijke de film uiteindelijk tot de nederlaag veroordelen. De formalist die niet uit de kast wilde komen, of de pornograaf die geen porno durfde te maken: ziedaar de formule van Tenet.

Tenet is both Nolan’s best and worst work to date. The best, because the film is his first earnest embrace of his hollow box, his first explicit love letter to emptiness. But it is also the worst, because it is precisely those remnants of content which ultimately condemn the film to its defeat. Nolan is the formalist who dared not speak his name, a manqué mannerist, afraid that the day of his outing would also be his last. The pornographer who would not make porn: this is Tenet’s formula.

De gerestaureerde versie van Chantal Akermans Jeanne Dielman, 23, quai du Commerce, 1080 Bruxelles (1975) liet me toe een detail op te merken dat me nog niet eerder was opgevallen. Door het beeld te bevriezen herkende ik het omslag van het boek dat Jeannes zoon Sylvain aan het lezen is. Het boek is meer dan een gewoon rekwisiet want de jongen gaat volledig op in het werk en grijpt elke gelegenheid aan om verder te lezen. Wat moeten we aanvangen met de haast onzichtbare, verborgen, mysterieuze aanwezigheid van dit object of verhaal in de film? Het zou te ver gaan om het boek te beschouwen als een mise en abyme van de film, maar het kan in deze tekst wel dienen als een sleutel om te onderzoeken in welk picturaal universum Sylvian en zijn moeder precies vastzitten.

Ventura, who had only played himself in previous films, appears in Vitalina Varela as a full-blown actor, playing against type a double role taken from the world of fiction: a fallen priest character distantly echoing Bernanos’s and Bresson’s miserable country priest; but also a privileged witness of the life of the deceased, a witness behind whom one sometimes seems to perceive the wandering shadow of Joseph Cotten/Leland in his retirement home, even though Citizen Kane is not part of Pedro Costa’s pantheon.

Ventura, die in eerdere films alleen zichzelf speelde, verschijnt in Vitalina Varela als een volwaardige acteur die een dubbelrol speelt die niet bij hem past en die ontleend is aan de wereld van fictie: een gevallenpriesterpersonage dat doet denken aan de ellendige plattelandspriester van Bernanos en Bresson; maar tegelijkertijd ook een bevoorrechte getuige van het leven van de overledene, achter wie men soms de schaduw van Joseph Cotton/Leland in het bejaardentehuis denkt te zien rondwaren, ondanks het feit dat Citizen Kane niet tot het pantheon van Pedro Costa behoort.

The 91 year-old Michael Snow is one of the few canonized figures of his ilk, and the structural school he’s said to be part of remains etched into the annals of American cinematic history. Over two conversations, Snow and Brandon Kaufman spoke about [...] retrospection, as well as process, legacy, and experimentation – and the contradictions therein. Michael Snow: “each of my films is different and each film has a different quantity of narrativity. Speaking structurally, narrativity means presenting an event to the audience at a particular time, then referring to that event later. I have tried to control "narrativity" in different ways, trying to get [the film] situated in the ideal “now” of the cinema experience.”

Op 24 augustus 2020 overleed Robin “Robbe” De Hert op 77-jarige leeftijd. Gertjan Willems blikt terug op het leven van de Belgische filmmaker, chroniqueur en promotor van de (Belgische) filmgeschiedenis: “De jonge De Hert verslond alles wat hij te zien kon krijgen, zonder onderscheid. Als de beelden maar bewogen. (...) De Herts veelzijdige filmconsumptie vertaalde zich ook in zijn eigen filmproductie. Van experimentele kortfilms tot maatschappijkritische filmpamfletten, van metafilm tot populaire komedie, van autobiografische drama’s tot een oorlogsfilm over het verzet, en van de adaptatie van een historische plattelandsroman tot een Elsschotverfilming: De Hert deed het allemaal.”

In the series ‘One Spectator Among Others’ Herman Asselberghs and Gerard-Jan Claes invite various passionate film lovers to elaborate on their viewing practice by email. Filmmakers, artists, critics, researchers, authors, programmers, cinemagoers, TV enthusiasts, Netflixers, YouTubers, torrent users... The series takes off with Herman Asselberghs as guinea pig. He makes films, writes about film, teaches at the film department of LUCA School of Arts/Sint-Lukas Brussels and is co-founder of the artist-run production and distribution platform Auguste Orts.

In ‘Een kijker onder de anderen’ laten Herman Asselberghs en Gerard-Jan Claes via e-mail allerlei gepassioneerde filmliefhebbers uitvoerig aan het woord over hun kijkpraktijk. Filmmakers, kunstenaars, critici, onderzoekers, auteurs, programmatoren, bioscoopbezoekers, tv-fanaten, netflixers, youtubers, torrentgebruikers,… De reeks gaat van start met Herman Asselberghs als proefkonijn. Hij maakt films, schrijft over film, geeft les in de filmopleiding van LUCA School of Arts/Sint-Lukas Brussel en is medeoprichter van het productie- en distributieplatform Auguste Orts.

Dans « Un spectateur parmi d’autres », Herman Asselberghs et Gerard-Jan Claes invitent par email toutes sortes de passionnés du cinéma à évoquer en détails leur pratique de spectateur. Cinéastes, artistes, critiques, chercheurs, auteurs, programmateurs, spectateurs en salles, fans de télévision, netflixeurs, youtubeurs, utilisateurs de torrents... La série commence avec Herman Asselberghs comme cobaye. Herman réalise des films, écrit sur le cinéma, enseigne le cinéma à LUCA Bruxelles et fait partie de la plateforme de production et de distribution Auguste Orts.

Sabzian ging met documentairemaakster Ellen Vermeulen in gesprek over haar werk.“Mijn werkproces bestaat uit verschillende fases en die vragen heel wat tijd. Om de dingen in perspectief te zien bijvoorbeeld, om los te komen van de aanvankelijke verwondering. In het begin ben je overweldigd en heb je het verlangen om alles te filmen wat je ziet. Maar het is net door dat wachten en het geduld dat je een soort gecondenseerde vorm, of destillaat, overhoudt. En dat is niet inhoudelijk, dat is voornamelijk – bijna alleen – vormelijk.”

Vergelijkbaar met hoe Paul Auster in The New York Trilogy de coördinaten van de detectiveroman opzet om de observatie, de interpretatiezucht en het verstrooide oppervlak van tekens dramatisch en filosofisch op de spits te drijven, ontwikkelt Child een “negatief” of “omgekeerd melodrama” dat de wereld als een “rommelige, ambigue ruimte” verkent, waarin kritiek met het andere been in het genot ploetert en suspense indicatief is voor broeiende sociale spanningen die zich doorheen de tijd kunnen articuleren.

Ik heb goed nieuws, voor iedereen: de cinema zit in een crisis. In zekere zin is dat nauwelijks nieuws want de cinema zit al sinds zijn ontstaan in een crisis. Het is evenmin een teken van toekomstig gevaar – de toekomst is een raadsel en het zou pas echt onverantwoordelijk zijn om er veronderstellingen over te maken of om te proberen haar geheimen te ontraadselen – maar eerder van een seismografische gevoeligheid voor de uitdagingen van tegenwoordig. Ik denk dat er geen ander, relevanter symptoom bestaat van de levenskracht van een kunst dan haar voortdurende invraagstelling, in lijn met de voortdurende herformulering van onze wereld. De echte vraag zou zijn of de krachten die de wereld transformeren ook de krachten zijn die de kunsten transformeren, hoe de ene leeft van de andere – tenzij ze elkaar uitsluiten.

I have some good news, for everyone: cinema is in crisis. Which is hardly news, in a way, for it has continuously been in crisis throughout its existence. It is not a sign of future danger either – the future is an enigma, and it takes a lot of irresponsibility to speculate about it, to pretend to decipher its mysteries – but rather that of a seismographic sensibility to the stakes of the present. I think there is no other symptom more relevant to an art’s vitality than its constant reappraisal, in accordance with the constant reformulation of our world. The real issue would be to know whether the forces that transform the world are the same forces that transform the arts, how both feed on one another, unless they are contradictory.

De broers Jean-Pierre en Luc Dardenne maken films waarin personages met ethische dilemma’s geconfronteerd worden. In hun eerdere films voerden zij steeds personages op die vanuit hun kwetsbare positie in de samenleving tot actie worden gedreven. Nu hebben ze een film gemaakt waarin het precaire niet in de eerste plaats materieel is, maar waarin de keuze voor een radicaal idee het uitgangspunt vormt. Le jeune Ahmed gaat over een jongen die zich heeft laten meevoeren door zijn geloof.

De afwezigheid van bijschriften is een weigering van de Dardennes om hun personages te laten opgaan in de spektakelwereld van abstracties. Le jeune Ahmed neemt om die reden een unieke positie in in hun oeuvre. Ahmed is bevangen door ideeën, door de abstractie van religie. Hij beweegt zich in een wereld met bijschriften. Het jihadisme als begrip dat leeft in krantenkolommen en nieuwsprogramma’s, is niet louter abstract maar kent voor Ahmed een werkelijkheid als abstractie. Ondanks het gevaar dat hun personages pionnen dreigen te worden in een bewijsvoering, omarmen de Dardennes de gladheid van het discours. Daarbij roept Le jeune Ahmed ook een esthetische vraag op: hoe houdt een film met een actueel uitgangspunt stand als werk?

Frieda Grafe noemde haar kritieken treffend “beschreven films”, omdat ze, zo merkt Irmela Schneider op, “het gebaar van de criticus als leermeester en rechter vermeed en zich concentreerde op het voor de lezer inzichtelijk en levendig maken van haar manier van kijken naar films.” Geen kritiek vanuit vooropgestelde kaders, geen theoretische orthodoxie maar vermenging van zinnelijke en intellectuele associatie. Grafe schreef suggestief en evocatief, met woorden en zinnen die gewikt en gewogen werden. “Ik probeer de algemene kleur van een film voor de lezer te reconstrueren uit mijn indrukken en inzichten om hem of haar zelf tot conclusies of veronderstellingen te brengen.”

Naar aanleiding van de Belgische release van Ghost Tropic sprak Olivia Rochette met regisseur Bas Devos: “Wat ik zo mooi vind aan pellicule, zeker aan 16mm, is dat de materialiteit van de film in de low lights zichtbaar wordt en in de high lights oplost. Als je een beeld maakt van iemand die ’s nachts onder een lantaarn staat, zal de donkerte rond het personage leven en het licht als het ware kristalliseren. Dat was voor mij de belangrijkste reden. Ik wilde dat de nacht letterlijk tot leven kwam en als een deken over Khadija lag.”

“In La fugue de Suzanne worden we deelgenoot van een amoureuze escapade. Maar waar je een spannende intrige zou verwachten, wordt de narratieve lijn juist heel dun gesponnen. De film bestaat uit een dozijn scènes, of tableaus, waarin nauwelijks iets gebeurt. Er wordt één toon aangeslagen, die vervolgens steeds opnieuw wordt gespeeld tot er een absurdistische realiteit ontstaat.”