Sabzian: Milestones

This year, the American film director Gus Van Sant created his first stage production called Trouble, a musical about Andy Warhol. On the occasion of the premiere in De Singel in Antwerp, Sabzian has a conversation with Van Sant to talk about four films that marked a period of formal experimentation in his oeuvre: Gerry (2002), Elephant (2003), Last Days (2005) and Paranoid Park (2007). Gus Van Sant: “The blocking itself is the main feature of the scene. When you’re using a storyboard, you’re adapting the locations and the actors to the storyboard, which is already fixed when the characters come in the frame. This is the main reason I started to work without a storyboard because the characters can work the scene better. They can make things happen within that timeframe as opposed to working with single shots.”

De Amerikaanse filmregisseur Gus Van Sant maakte vorig jaar zijn eerste theaterproductie, Trouble, een musical over Andy Warhol. Bij de première van het stuk in De Singel in Antwerpen sprak Sabzian met Van Sant over vier van zijn films die samen een periode van vormelijk experiment betekenen binnen zijn oeuvre: Gerry (2002), Elephant (2003), Last Days (2005) en Paranoid Park (2007). Gus Van Sant: “Het afbakenen is het belangrijkste kenmerk van een scène. Wanneer je een storyboard gebruikt, pas je de locaties en de acteurs aan aan het storyboard, dat al vastligt wanneer de personages in beeld komen. Dat is de belangrijkste reden waarom ik zonder storyboard ben gaan werken, omdat de personages dan beter in de scène zitten. Ze kunnen dingen laten gebeuren binnen een tijdsbestek en dat lukt niet wanneer je met losse shots werkt.”

Van bij het begin plaatst Paranoid Park ons als publiek te midden van de vreemde dynamiek van Alex’ gedachten en emoties. Omstandigheden, gebeurtenissen, gedachten, observaties en gevoelens worden in stukken en brokken prijsgegeven. Het is aan de luisteraar/toeschouwer om de puzzel te leggen vanuit een accurate en empathische waarneming. Invoelen is hier belangrijker dan het verhaal “begrijpen”. De manier waarop Van Sant geluid, muziek, tekst en beeld met elkaar vervlecht en de vrijheid die hij zich neemt om met de klank laag per laag de innerlijke wereld van Alex op te bouwen en de toenemende vervreemding ten opzichte van de buitenwereld weer te geven, intrigeert. Het is alsof hij audiovisueel “schildert” van binnenuit: intelligent, met kennis van het medium en vooral met een onvoorstelbare vrijheid om te exploreren en te experimenteren. In zijn klank bouwt hij een “kleurenpalet” op.

In 2006, Michael Mann made his ninth film. Miami Vice, a dark fresco devoted to the lives of two undercover agents, depicts in violent detail the effects of the globalisation of crime and the collusion between politics and economics, indeed the absorption of one by the other. It is Mann at his artistic peak, occupying a privileged position in Hollywood: both respected by the “milieu” and a valued asset of the industry, he once again demonstrates his ability to bend the logic of the blockbuster (Miami Vice being puffed up as such) to a personal universe to the extent that we sometimes have the impression of a large-scale misappropriation of funds (the film cost more than $150 million) for the benefit of a radical work that does full justice to the formal and stylistic ambitions of its maker. 

In 2006 regisseert Michael Mann zijn negende film. Miami Vice, een duister fresco over het leven van twee undercoveragenten, geeft in gewelddadig detail de gevolgen weer van de mondialisering van de criminaliteit en de collusie tussen politiek en economie, of zelfs het opgaan van het ene in het andere. Mann is op dat moment op het toppunt van zijn artistieke kunnen en bekleedt een bevoorrechte positie in Hollywood: als gerespecteerd figuur in het “milieu” en vaste waarde binnen de industrie demonstreert hij eens te meer zijn vermogen om de logica van de blockbuster (en dat is hoe Miami Vice wordt aangeprezen) om te buigen tot een persoonlijk universum, zodat we soms zelfs de indruk krijgen dat het hier om een grootschalige verduistering van fondsen gaat (de film kostte meer dan 150 miljoen dollar) ten voordele van een radicaal werk dat geen enkele toegeving doet aan de vormelijke en stilistische ambities van zijn maker.

Bilder der Welt und Inschrift des Krieges is een sleutelwerk uit het oeuvre van Harun Farocki en werd oorspronkelijk opgestart als een project over de geschiedenis van de arbeid. Maar onvermijdelijk lijk je dan uit te komen bij oorlog. De film toont hoe beide geschiedenissen met elkaar zijn verstrengeld, elkaar voortstuwen en teren op dezelfde technologische vooruitgang.

In een gesprek omschreef Kramer de film als “zijn laatste”. “Alles moest erin zitten”, zo geloofde hij. “Alle wezens. De volledige volheid van gevoelens.” Gedeeltelijk gebaseerd op het leven in een commune in Vermont gebruikte Kramer een palet van de vier natuurelementen – “vuur-water-lucht-aarde-mensen” – als leidraad. Daarmee volgde hij een brede groep mensen die uit de jaren zestig waren aangespoeld en verweesd de nieuwe wereld tegemoetzagen. Allen delen ze een geschiedenis van radicalisme en het besef van politieke schipbreuk. Zo kan Milestones in 2019 als het begin van het einde en als het begin van het nieuwe gelezen worden: de dood van de welvaartstaat en het begin van de linkse levenspolitiek, de moeizame weg van King naar Clinton. 

Een film als Méditerranée leert ons dat de tijd zich kan openen door zijn aanwezigheid te ontvouwen. Het is Jean-Daniel Pollets grote doorbraak en het maakt deze film tot een meesterwerk waarnaar we eindeloos kunnen blijven kijken zonder dat de film veroudert of aan kracht inboet, zonder dat de woorden – dwingend, somber, inwijdend, doordrenkt van de immense gloed van de zon – ons ooit de indruk geven dat we ze al gehoord hebben.

A year later, when the Germans had lost the war and the concentration camps were liberated, the Allies photographed and filmed the camps, the survivors, and the traces that pointed to the millions murdered. It was above all the images of piles of shoes, glasses, false teeth, the mountains of shorn hair that have made such a profound impression. Perhaps we need images, so that something that is hardly imaginable can register: photographic images as the impressions of the actual at a distance.

Een jaar later, toen de Duitsers de oorlog hadden verloren en de concentratiekampen waren bevrijd, fotografeerden en filmden de geallieerden de complexen, de overlevenden en de sporen die wezen op miljoenen vermoorde mensen. Vooral de beelden van stapels schoenen, brillen en kunstgebitten en de bergen afgeschoren haar maakten een diepe indruk. Misschien moeten er eerst beelden zijn vooraleer iets wat nauwelijks voorstelbaar is indruk maakt, fotografische beelden, afdrukken van de werkelijkheid op afstand.

Shadi Abdel Salam’s entire screenplay for Al-mummia [The Mummy] (1969), also known as The Night of Counting the Years.

“Long pan of the Pennedjem Papyrus showing: the god Anubis; the two goddesses Isis and Nephtys; five wailing women; a mummy inside a shrine over a sledge before whom two priests offer a piece of meat and other offerings; and lastly the mummy, with the Jackal-headed Anubis standing behind it. Interior. Night. Corner, Cairo Museum, Summer 1881 A.D.”

I try to use a term operational images. This goes back to Roland Barthes in Mythologies, where he says that a non-metaphoric language, an operational language, would be the one that a woodpecker uses: it’s speaking with a tree and not about a tree.

In order to get at how I think about making a movie at a low budget, I have to be able to give you the theory, the narrative theory, that supports my reasons for making movies. If any of you have seen my work, you know I’m only interested in telling stories, and most of those stories are fairly contemporary. And to some degree they are ahistorical, meaning, though I think that is going to change, that the focus of the work is entirely narrative in orientation.

“The thing that writing teaches you, which is probably the thing I’ve discovered that I know best about, is the mastery of form. And each discipline is really an exercise in understanding what is allowable in the structure of that particular form. Screenplay writing has curves and you have to write for the curves of the story.”

It is Khleifi’s achievement to have embodied certain aspects of Palestinian women’s lives in film. He is careful to let the strengths of Farah and Sahar emerge slowly, even if at a pace that risks losing the film the larger audience it deserves. He deliberately disappoints the expectations engendered in us by the commercial film (plot, suspense, drama), in favor of a representational idiom more innovative and – because of its congruence with its anomalous and eccentric material – more authentic.

Khleifi a réussi à incorporer au cinéma certains aspects de la vie des femmes palestiniennes. Il prend soin de laisser les forces de Farah et Sahar émerger lentement, même si c’est à un rythme qui risque de perdre le grand public qu’il mérite. Il déçoit délibérément les attentes suscitées en nous par le film commercial (intrigue, suspense, drame), en faveur d’un langage de représentation plus innovant et, du fait de sa congruence avec son matériel irrégulier et excentrique, plus authentique.

I think of myself as someone who has an instinctual understanding of what it is to be a minority person. That is someone whose existence is highly marginal in the society and understands it in the gut but will not be dominated by it. Therefore, I refuse all of those labels, such as Black Woman Filmmaker, because I believe in my work as something that can be looked at without labels.

“[Fertile Memory] is the result of several years of work. I made several reports in the occupied territories, but I also have to say that the film was beyond me. The Palestinian question is basically an issue of oppression: an oppression that dominates the world. I said to myself that I would be able to give the Palestinian question a new dimension by talking about the most oppressed. I thought that women would help bring out all the contradictions.”

[C]’est le résultat de plusieurs années de travail, j’ai fait plusieurs reportages dans les territoires occupés, mais je dois dire aussi que le film m’a dépassé. Au fond, c’est quoi le problème palestinien, c’est le problème de l’oppression : une oppression qui domine le monde. Je me suis dit que c’était en parlant des plus opprimés que je parviendrai à donner une dimension au problème palestinien. J’ai pensé que la femme permettrait de faire ressortir toutes les contradictions.

The source that irrigates Fertile Memory springs from two poles that constitute the foundations and permanence of the Palestinian soul: usurped land and women. Few films show daily life in the physical and temporal reality (32 years for Mrs Farah Hatoum) of the Israeli occupation. And if these films exist, their lack of credibility is such that at best, we make do with imagining the thoughts behind the gestures and gazes – the deepest dimension of which only the prism of culture will render.

La mémoire fertile jaillit de deux pôles qui constituent les fondements et la pérennité de l’âme palestinienne : la terre usurpée et la femme. Rares sont les films qui donnent à voir le quotidien vécu dans la réalité physique et temporelle (32 ans pour Mme Farah Hatoum) de l’occupation israélienne. Ou, lorsque ces films sont, leur non-crédibilité est telle qu’on se contente dans le meilleur des cas, de deviner les pensées qui habitent gestes et regards et que seul, le prisme de la culture, nous restitue dans leur dimension profonde.

Drawings sketched by Shadi Abdel Salam in preparation for his film Al-mummia [The Mummy] (1969), also known as The Night of Counting the Years.

Méditerranée slaagt in een radicale benadering van de mythische functie die door het Griekse werkwoord mueîn, “de ogen en de mond sluiten”, wordt aangeduid en die uitzicht geeft op drie simultane vlakken: dromena: de dingen van handeling – legomena: de gezegde dingen – deiknumena: de getoonde dingen.

Conversely, I try to find my words on the editing table. I have both my typewriter and my editing table in one room. It is connected to this question of writing and filmmaking, because it is also very evident you cannot make films the same way you can write a text. For the text you need to go to the library, but 80% or so of them are created in the room, or if not created, then at least the final version is made indoors at your desk. That is also the last stage of the filmmaking, the aspect where writing and filmmaking come together. People ask me, why don’t you write anymore, and I realise it is because I have succeeded in making a form of writing out of my filmmaking.

Shadi Abdel Salam carried two cultures within him: he was born and raised in Alexandria, and his mother and maternal ancestors came from Al-Minieh. He travelled in two worlds: that of the cosmopolitan city of Alexandria and its rich Hellenic heritage, and that of Al-Minieh, the pearl of Upper Egypt, imbued with traditions and customs drawing their rigidity from distant pharaonic origins. Although he looked like a noble cavalier, with matching gentleman-like qualities, fluent in English, French and Italian, he always remained that austere son of Upper Egypt, linked to his ancestors who lie inside the tombs dug into the hills of Thebes by a very long history.

On 16 December 1969, The Mummy was shown for the first time to the audience of the Cairo Film Club, which included many intellectuals. In the dark, Shadi Abdel Salam waited for the reaction of his family and friends to this new work of art. All were moved by the film’s sober technique and by its theme, which was deeply touching for Egyptians: a sacred theme presented in a new form – the language of film – and accompanied by the sincerity that’s in harmony with this people.

A biographical chronicle of Egyptian screenwriter, costume and set designer, and filmmaker Shadi Abdel Salam (1930-1986) narrated by means of a collection of excerpted interviews.

“I am from both Upper Egypt and Alexandria … the son of conservative families from Minya and Alexandria. My father was a lawyer, a man of the law … My name is Shādī Muhammad Mahmūd ‘Abd al-Salām.”

Votre film est donc avant tout une réflexion sur Je destin d’une culture nationale ?

Bien entendu. La trame policière de l’histoire ne m’a servi que de prétexte. Par ailleurs, La momie est un film que j’ai senti, et donc construit, à plusieurs niveaux.

So, your film is above all a reflection on the destiny of a national culture?

Absolutely. The crime narrative was just a pretext. Besides, The Mummy is a film that I felt, and therefore constructed, on various levels.

“Yes, from a filmmaker’s point of view, we wanted to look for images other than those brought back by television crews every time there’s a political event in the occupied territories (manifestations, strikes, riots, etc.). We actually believe that these images make us forget the essence: the sense of the struggle of these people. The informative television images are images of ‘effects’, and we are looking for images of ‘causes’.”

« Oui, notre point de vue de cinéastes était de rechercher des images autres que celles ramenées par les équipes de télévision à chaque événement politique dans les territoires occupés (manifestations, grèves, émeutes, etc.). Nous croyons, en effet, que ces images finissent par faire oublier l’essentiel : le sens de la lutte de ces gens. Les images d’information télévisées sont des images d’« effets », nous recherchions des images de  « causes ». »

It would be more than fair to say that in American films, the motif of adventure is one of the favorite story-telling devices. So many films come to mind – from the most banal to the most memorable of the western, detective, and war genre films of the 30’s, 40’s and 50’s to the rash of modern-day science fiction films patterned on the Star Wars or Close Encounters formulas. (...) Two other films stand out in my mind that take the adventure story theme to another level, and therefore deserve a closer look: Charles Lane’s A Place in Time, and Charles Burnett’s Killer Of Sheep.

I would like to define the intricate relationship between my cinematographic language and the prevalent political language. The prevalent political language aims at determining a harmony of concrete interests. It is a uniform language that emphasizes the difference between what is similar and what is different within a very precise geographical and economical area. On the other hand, my cultural action, and not cultural language, aims at liberating spaces where everyone can be moved, can rediscover the real nature of things, marvel at the world, think about it and immerse oneself in the world of childhood. Finally, politics excludes the imaginary, unless it can be used for ideological or partisan ends. But my films’ cultural world is made up of both reality and the imagination, both of which are vital to the creation of my films. It is like a child’s quest for identity: he or she needs these two levels – reality and dream – to approach life in a balanced and non-schizophrenic way.

[J]e voudrais définir la relation complexe qui existe entre mon langage cinématographique et le langage politique dominant. Le langage politique dominant vise à déterminer une harmonie d’intérêts concrets. C’est un langage uniforme qui souligne la différence entre ce qui est similaire et ce qui est différent dans une zone géographique et économique très précise. D’autre part, mon action culturelle, et non le langage culturel, vise à libérer des espaces où chacun peut être ému, peut redécouvrir la nature des choses, s’émerveiller du monde, y penser et s’immerger dans le monde de l’enfance. Enfin, la politique exclut l’imaginaire, à moins qu’il ne puisse être utilisé à des fins idéologiques ou partisanes. Mais le monde culturel est constitué à la fois de réalité et d’imagination, deux éléments essentiels à la création de mes films. C’est comme une quête d’identité pour un enfant : il a besoin de ces deux niveaux – réalité et rêve – pour aborder la vie d’une manière équilibrée et non schizophrénique.

Michael Mann was one of the first filmmakers working in Hollywood to embrace the digital. After earlier experiments with HD in Collateral (2004) and Ali (2001), Mann resolutely opts for the digital format in his 2006 Miami Vice. In this interview, Miami Vice’s cinematographer Dion Beebe explains that the choice of digital came not from practical concerns but through an experimental search, guided by Mann’s intent of the film. The interview bears witness to this turning point in film history where digital cinema still had to come to terms with itself, still had to start believing in its own possibilities.

Een onbekend geheugen vlucht halsstarrig naar steeds langer vervlogen tijden. De indruk van ouderdom neemt toe. Velerlei landen… valselijk ingeslapen... En alles lijkt het geordende te hebben van het buiten…onfeilbaar… En steeds die vloed van onmetelijkheid vanbinnen, ‑ die vloed van zwevend geheugen…

De Nederlandse vertaling van de tekst van Philippe Sollers voor Méditerranée van Jean-Daniel Pollet uit 1963.

Farocki’s scope was broad. There was a lot of ground covered and many issues explored in the trajectory from early 16-millimeter films like Die Worte des Vorsitzenden [The Words of the Chairman] (1967), which protests the shah of Iran’s official visit to Berlin, to his last multiscreen sculptural installation, Parallel I–IV (2012–14), which examines the development of the virtual world of video games and their relationship to space. Indeed, surveying Farocki’s oeuvre serves as a revealing case study of the history of experimental filmmaking in Europe in the past half-century.