Pier Paolo Pasolini

Daarover gaat het bij Pasolini: over de verschillen in het meervoudige. Niet over het enkelvoudige, eenduidige, beeld van het volk of het land, maar over de afwijkingen, de dialecten, het jargon, de woordspelletjes die hem als student al aantrekken in het werk van Dante als dichter van de aardse passies. Wat hem aantrekt is niet het grote verenigende licht, maar al die ontelbare, onvoorspelbare lichtjes: mensen als vuurvliegjes.

The Mirror is a poem. This is the key to understanding the movie. It is a ciné-poem, complete with metaphors, allusions, references, historicity, lyricism, concrete and abstract images, a number of voices, motifs and symbols, autobiography, stanzas and refrains.

“In essentie is het onderscheid te maken tussen een cinema van proza en een cinema van poëzie. Een cinema van poëzie is echter niet noodzakelijk poëtisch. Vaak gebeurt het dat men zich beroept op de canons en dogma’s van de poëtische cinema en toch een slechte en pretentieuze film maakt. Een andere regisseur kan zich beroepen op de canons en dogma’s van de cinema van het proza – namelijk, hij zou een verhaal vertellen – en toch poëzie creëren.”

La rabbia is een film van liefde. En toch is zijn luciditeit vergelijkbaar met die in Kafka’s aforisme: “Het Goede is, in zekere zin, troosteloos.”

Dat is waarom Pasolini als een engel was.

Pour Cecilia Mangini, après la chute de Mussolini, c’est justement le cinéma qui donne forme aux espoirs de l’après-guerre : le néoréalisme, les films étrangers qui retrouvent la voie des écrans italiens (Vertov et Eisenstein, notamment, auront une influence fondamentale sur son œuvre), les revues de cinéma. En 1951, elle part pour Rome, où elle collabore à diverses revues comme Cinema nuovo, en tant que critique et photographe. Arpentant les marges de la cité, elle découvre un anneau de faubourgs « mal famés », ces borgate que Pasolini raconte dans le roman qu’il publie en 1955, Ragazzi di vita.

Wanneer Rossellini cinema verruilt voor televisie begeeft hij zich op vijandelijk terrein om hem te bevrijden van ideologische overheersing. Hij reageerde op de televisie zoals de antifascistische verzetstrijders uit Roma, città aperta (1945) op hun vijand reageerden. “Al deze televisiefilms maken deel uit van een cinematografisch project dat nauwelijks zijn gelijke kent, een project dat kunst, filosofie en wetenschap tracht te verenigen door middel van de revolutionaire activiteiten van historische figuren zoals Socrates, Leon Battista Alberti, René Descartes, Blaise Pascal en Jezus Christus.”

De vraag die rijst vanuit een eenentwintigste-eeuws gezichtspunt is: welke film is eigenlijk het meest subversief? Het schandelijke La ricotta, dat in zijn aanval op de filmindustrie en verschillende andere doelwitten de draak steekt met respectvolle houdingen tegenover de christelijke iconografie? Of Il vangelo secondo Matteo, dat zich voordoet als respectvol ten opzichte van een heilige tekst maar een radicale herinterpretatie van zijn betekenis voorstelt? En hebben deze vragen vijftig jaar na datum nog een hedendaagse waarde?

Abrupt, alsof de filmspoel op is, eindigen de films met de dood. Als levensverhalen eindigen ze samen met het leven, net zoals passieverhalen eindigen met de dood van de heilige. Maar de moderne heiligenlevens van Nana en Accattone zijn minder eenduidig.

Wat ontstaat is een verrassende verwantschap tussen het werk van twee regisseurs, de Italiaanse filmmaker die altijd poëet gebleven is en de Zwitserse Fransman die steeds verder de taal van cinema uiteenhaalt.