André Bazin, televisiecriticus

Kritiek was voor Bazin een publieke én dagelijkse bezigheid. In de naoorlogse jaren was hij betrokken bij ongeveer elk tijdschrift dat ook maar iets met de beginnende filmcultuur te maken had. Een proces dat zou culmineren in de oprichting van Cahiers du Cinéma in 1951, samen met Jacques Doniol-Valcroze en Joseph-Marie Lo Duca. Het is ook rond die tijd dat zijn fragiele gezondheid voor het eerst kritiek werd. Onder meer om die reden zou Bazin, gekluisterd aan zijn bed, zich op televisie richten. Hij ging de beeldbuis als een belangrijk onderdeel beschouwen van de beeldenwereld waarvan hij de beschrijver wilde zijn.

Op tv hoort de persoon die ons aankijkt zich rechtstreeks tot ons te wenden, van mens tot mens; hij bevindt zich in ons midden. Dat verklaart trouwens het intieme gevoel dat van Impromptu op zondag uitgaat. Maar wanneer de spreker hapert en de draad kwijtraakt, komt het fake karakter van deze illusoire situatie plotseling aan het licht, want wij kunnen de persoon in kwestie niet helpen en hijzelf staat er helemaal alleen voor, kilometers bij ons vandaan en totaal hulpeloos tegenover zielloze machines.

De televisie laat ons kennismaken met een nieuwe opvatting van de aanwezigheid, die vrij is van elke zichtbare menselijke inhoud en die we uiteindelijk kunnen terugvoeren tot de aanwezigheid van de voorstelling an sich. Een tv-trackshot glijdt nooit tweemaal over dezelfde plekken. Er zijn maar zoveel identieke kadreringen als er identieke bladeren aan de bomen hangen. Laten we het beeld koesteren dat we nooit tweemaal te zien zullen krijgen.

Of het tv-commentaar nu geïmproviseerd, deels geïmproviseerd of voorbereid is, het moet aan een aantal eisen voldoen. Als het erom gaat een documentairefilm toe te lichten, kan de commentator een voorbeeld nemen aan de soberheid die de filmkunst mettertijd heeft verworven. Het commentaar moet voorts competent en efficiënt zijn. Zo kan men bijvoorbeeld beter de naam van de dieren vermelden in plaats van enthousiast over hun vacht of hun gedaante te praten, wat iedereen gewoon kan zien.

André Bazin wordt weleens de “uitvinder van de filmkritiek” genoemd. Hele generaties filmcritici en filmmakers, niet in het minst die verbonden met de Nouvelle Vague, zijn schatplichtig aan zijn schrijfsels over film. Film opent een “venster op de wereld”, aldus Bazin. Zijn geschriften zouden ook belangrijk zijn voor de ontwikkeling van de auteurstheorie. Bazin: “Een van de belangrijkste argumenten tegen de haters van de mechanische kunsten die het moderne leven hebben overspoeld, leek me altijd het feit dat ze zowel een buitengewoon middel zijn ter verspreiding van cultuur als ter vermaak.”

Televisie is in de eerste plaats een dagelijkse, intieme band met het leven, met de wereld die elke dag ons gezin binnendringt, niet om onze intimiteit te schenden, maar integendeel om erin te worden opgenomen en om haar te verrijken. Of om het nog preciezer te verwoorden: in de eindeloze massa van al deze elementen geeft de televisie de mens voorrang. Telkens als iemand die het verdient bekend te worden het tv-blikveld betreedt, wordt het beeld sterker en wordt iets van die persoon aan de kijker vrijgegeven.

Mochten we het over cinema hebben, en niet over televisie, dan zou de ideale omroepster lijken op de variétépresentatrice: een knappe, charmante en zwierige meid in een strak topje. We zouden natuurlijk doeltreffendere formules kunnen bedenken zoals in de “Witte tanden”-reclamespots voor tandpasta bijvoorbeeld, maar in het hoofd van de televisiekijker geldt de tv-presentatrice binnen de kortste keren als een persoon uit zijn privékring: iemand van wie het dagelijkse bezoek door het hele gezin en in de eerste plaats door de vrouw des huizes wordt aanvaard.

Wat heeft u bij televisie gebracht die, met name onder intellectuelen, nogal slecht aangeschreven staat?

Renoir: Ik ben bij televisie terechtgekomen omdat ik me heb doodverveeld bij heel wat recente films en ik me eigenlijk minder verveeld heb bij bepaalde tv-uitzendingen. Ik moet er wel bij zeggen dat de tv-uitzendingen die me het meest hebben geboeid interviews waren die ik op de Amerikaanse televisie zag. Ik heb de indruk dat televisie dankzij het interview een gevoel voor close-ups heeft ontwikkeld dat maar uiterst zelden voorkomt in films. [...]

Rossellini: Daar wil ik graag iets over opmerken. In de moderne samenleving heeft de mens een enorme behoefte zijn medemens te leren kennen. De moderne maatschappij en de moderne kunst hebben de mens helemaal kapotgemaakt. De mens bestaat niet meer en de televisie helpt ons om de mens terug te vinden. De televisie, een kunst die nog in haar kinderschoenen stond, heeft het aangedurfd naar de mens op zoek te gaan.

Dat die vraag vandaag de dag bij me opkomt en ik moet nadenken om een hoopvol antwoord te formuleren, rechtvaardigt al meteen de verbazing en reflectie die ze oproept.