Overwegingen bij De tijd geest

De waarneming 
De waarneming van de werkelijkheid, met haar eigentijdse legende van de communicatie, speelt zich af in een droomwereld. Om de waarnemingen te kunnen beschrijven moeten wij hiërarchische emoties afbreken. Hiërarchische verhoudingen tussen werkelijk en onwerkelijk, heden en verleden-toekomst, hier en daar, ook tussen mensen, tussen mensen en natuur. 
Dit vraagt om denken in de Tijd.

Structuren 
Brokkelig, vloeiend, vormloos, hoekig of duurzaam (naar analogie van muzikale structuren: lange tonen, regen van noten, hamerslagen, geluidsbrij); zulke structuren bezitten alle een eigen soort tijd. 
(In de schilderkunst: elke kleur met zijn oppervlak, ruw, glad, vertegenwoordigt een aspect van tijd.)

Ruimte 
Het oog is het geestesoog. 
Door de spanning tussen al zijn beelden en geluiden schept de film ruimte die dezelfde is als de ruimte binnen in een hoofd. Als men zich het binnenste van een hoofd als een concrete maar onnoembaar gestoffeerde ruimte voorstelt, roept de film door handwerkmagie die ruimte in het leven. Maar hij kan dit alleen doen door het vastleggen en rangschikken van fragmenten uit de stoffelijke wereld, wil het resultaat concreet zijn: de film is een ding. 
(Geen weergave van gedachten of van de driedimensionale werkelijkheid; de fictieve driedimensionale ruimte wordt uitgewist en vervangen door een concrete ruimte tussen de in de film aanwezige elementen.)

Het oog 
Voor het maken van zulk een concrete ruimte is niet alleen een nieuwe rangschikking nodig, maar ook een actief oog. Het concrete beeld van een imaginaire wereld ontstaat in een gewelddadige uitwisseling tussen de stoffelijke vormen en het oog. 
Object en subject druisen met gelijke kracht tegen elkaar in.

Eenvoud en complexiteit 
Deze thematiek kan in elk onderwerp verwezenlijkt worden, vandaar dat eenvoud in de manier van zien nooit kwaad kan. In principe (!) zou wat ik maak ook door een amateur gerealiseerd kunnen worden. Ik wil zo weinig mogelijk macht over een gespecialiseerd apparaat. De complexiteit zit in het zich opstellen – steeds op een unieke manier – tegenover elk afzonderlijk verwerkt element (zo bijvoorbeeld een vrije, veranderlijke, ademende beeldbegrenzing tegenover een gekozen, gefixeerde compositie binnen het beeldkader).

Vakmanschap (?) 
De complexiteit zit ook in de kennis van de misschien vier of vijf mogelijkheden, richtingen die elk beeld in zich draagt. Kennis van het voorhanden zijnde materiaal is mijn enige definitie van vakmanschap. Liefde voor het materiaal, voor elk aspect ervan, is het enige engagement dat ik zie zitten, omdat alleen deze kennis/liefde een concrete, waargemaakte “progressieve” visie op de wereld, de mensen en de tijd kan leveren. De rest lijkt mij gelul. Het politieke engagement heeft te maken met reportage en informatie, maar is geen afzonderlijk creatief mechanisme.

Hoewel: 
de politiek vanzelfsprekend een golf in de stroom van de film is. Maar ook in dit opzicht moet alles in elk beeld opnieuw gedefinieerd worden. De politiek zit natuurlijk ook in een theekopje. 
Het is geen groter iets dan iets anders.

Dat en hoe 
Het gaat er mij niet om te laten zien dat iets zus of zo is. Het gaat mij erom te laten zien hoe het is, hoe het is om te, hoe het in een gegeven ruimte is, hoe het is om een gegeven ruimte te zijn.

Bijvoorbeeld: 
Mijn film Vier muren (1965) is niet de eerste plaats een aanklacht tegen de woningnood. Door de beschrijving van woonruimte roept de film een mentale ruimte op, het binnenste van een verziekt brein. De wanden van elke kamer zijn de binnenwanden van een schedel. Ik kan met een camera alleen het uitzicht van de woningnoodlijder later zien, maar het gaat om zijn inzicht, hoe het leven binnen in hem vergaat tot een hoop rotte sla. Een verenging.

De muziek 
Tegelijkertijd moet de weg van de bevrijding bewandeld worden: hoe de werkelijkheid vertaald zou kunnen worden in een ongelimiteerde muziek. 
Deze muziek in dat theekopje, in een landschap of in de Nederlandse Bank tot klinken kunnen brengen, is meer dan het halve werk.

Mijn instelling 
is dat zowel de gebondenheid aan de (het) stof als de bevrijding aanwezig moeten zijn. 
A priori ben ik nog niet opgestegen. 
In het gehele patroon, dat men pas kent als de film uit is, wijst ook de concretisering van de hel in de richting van een bevrijding (noot van de schrijver: te mooi om waar te zijn). Daarom is de film – het koenstwerk – een prototype waarin uiteenlopende impulsen van de werkelijkheid tot een functionerend geheel zijn samengebracht.

Tegenstellingen 
De tegenstelling van snelheid en stilstand. 
Snelheid, fysiek en van het bewustzijn, van de waarneming. Stilstand, het behoud van een bestaande vorm, vormbederf, maatschappelijke stilstand. 
De tegenstellingen moeten aanwezig zijn, maar ze moeten binnen het werk worden opgelost. Anders gebeurt er niets in een film. Die oplossing – die meteen naar een nieuwe fase van verbroken evenwicht toewijst – ontstaat in het proces van het maken van de film en in het proces van de zich ontrollende film. 
Het intellectuele aspect van het filmmaken is het zichtbaar maken van deze processen, de helderheid over het concrete karakter van de visuele en auditieve gegevens en hun verwerking. 
Het emotionele aspect is het gaande houden van de irrationele stroom in de processen, de ontelbare manieren die men vinden kan om beelden hun eigen vervulling te geven. De emotie mag een mist leggen over het intellect.

Jazz 
De jazzmusici onderwijzen de waarde van een eigen, onvervreemdbare sound, die niet afhankelijk is van een technische of intellectuele complexiteit. Het meest versleten loopje gespeeld door Big Ben Webster is alleen nog maar Big Ben: zijn vrije spring in de tijd.

De tijd geest 
In mijn nieuwe film De tijd geest is het mij om dit soort dingen te doen. Het is een panorama van verschillende “states of mind”, die onze periode bepalen, waarbij een snelle mentaliteitsverandering bij jongere mensen in de westerse samenleving naar voren komt. 
Die verandering bestaat volgens mij vooral daarin, dat het uiterlijke, lichamelijke geweld als het ware naar binnen gekeerd is en gericht wordt op de exploratie van eigen waarnemingen en emoties, die buiten het strakke utilitaire kader van de maatschappij vallen. Het is een terugkeer van de elementen ruimte en tijd in het gevoelsleven. 
De tijd geest stelt zich afwachtend noch objectief (negatief) op, zoals de media meestal. Het is geen documentaire over een omschreven groep. 
Het is mijn metafoor voor verandering versus stilstand. Een compositie, een tamelijk ingewikkelde wisselwerking van eigenlijk naïeve “images”. 
De stroom van de tijd, de afbraak van het feit. Iedereen neemt maar mee wat hij kan en wil vinden.