Stoffel Debuysere

One of the most important, but also often overlooked, dimensions in the work of Trinh T. Minh-ha, is musicality. A musicality that can be felt in all facets of her work, expressed as exquisite configurations of breath, rhythm, silence, and timbre. As we hear her saying in her latest film, What About China? (2022): “reality is musical.” In 2023, Trinh T. Minh-ha was invited as an artist in focus for the Courtisane Festival. Head programmer Stoffel Debuysere talked with her about the music, the musical thinking and the thinking in musical terms that is at the heart of her work.

In Lovers Rock (2020), McQueens zelfverklaarde “musical” gebaseerd op zijn jeugdherinneringen aan Londense “blues parties”, neemt de roep van de vervoering de allure aan van een hymne. Wanneer, op de wulpse tonen van Janet Kays Silly Games, lichamen zich gracieus in beweging zetten en elkaar aftastend beroeren, vult de ruimte zich met een peilloze hunkering. Maar als de muziek zachtjes wegdeemstert en een woordeloos akkoord wordt gesloten om dat gevoel collectief verder te zetten, wordt het lied a cappella opnieuw ingezet: “I’ve been wanting you / For so long, it’s a shame / Oh, baby.”

In order to get at how I think about making a movie at a low budget, I have to be able to give you the theory, the narrative theory, that supports my reasons for making movies. If any of you have seen my work, you know I’m only interested in telling stories, and most of those stories are fairly contemporary. And to some degree they are ahistorical, meaning, though I think that is going to change, that the focus of the work is entirely narrative in orientation.

“Cinema is de publieke hoofdzetel van gevoelens in de twintigste eeuw,” aldus Alexander Kluge in het boek dat dient ter begeleiding van Die Macht der Gefühle (1983), een film die hij zelf beschouwt als een sleutelwerk in zijn voortdurend streven om gevoelens te herdenken in hun complexiteit en capaciteit.

Een politiek die sterk genoeg zou zijn om oorlogen en fascisme te vermijden, niet nadat ze gewoed hebben maar voordat ze zich ontwikkelen, kan ik mij enkel voorstellen als het een politiek is die alle gevoelens beheerst. Als er ook maar één ontbreekt, dan heeft ze meteen een achilleshiel. We moeten gevoelens dus uit hun babylonische gevangenschap bevrijden. Uit hun vaderland verjaagd zijn gevoelens verraders geworden. Ze vergissen zich en hebben een bepaalde blindheid aangenomen die ze van huis uit niet hebben.

Voor Daney, zelfverklaarde ‘ciné-fils’, kon de wereld uitgedrukt in films niet los worden gezien van de wereld die ze omringen. In het spoor van de aloude Franse cinefiele traditie beschouwde hij elke film als de uitdrukking van een standpunt, een visie op de wereld die het werk tegelijk legitimeert en organiseert. “De film is een kunst van het tonen. En tonen is een gebaar, een gebaar dat dwingt om te zien, om te kijken. Zonder dat gebaar zijn het slechts plaatjes. Maar als er iets is getoond, moet iemand ook voor ontvangst tekenen.”

“And that is the problem that most of the discourse runs into. In other words, as long as you keep insisting that the reasons why people make certain social acts are purposive, rational and programmatic, you’re gonna miss the point, which is that we’re not entirely rational in our actions. [...] I tried – like everybody else I was looking and asking around – but when we put it together, we realised it just wasn’t enough. It didn’t seem to explain the cataclysm. So you needed other ways of trying to do that and we did. We were editing this for a year trying to take seriously the folkloric and the ethnographic and it just wasn’t there. There was always a gap between the fire and the voice.”

In letting go of all chains of causes and effects, knowledge and truth, she becomes a stranger who no longer has a valid place in the layout of paths and traces that others make up to be “reality”; a foreigner out of place and out of reason, lost in the void of uncertainty, in the niente, the nothingness that silently lingers throughout the film.

Het documentatieprincipe hoort van bij het begin bij de film. Het betekent niets anders dan objectiviteit. We kunnen zeggen: “Oké! Vanaf nu wordt de film niet-objectief, nu worden we allemaal niet-objectief.” Maar altijd enkel op de achtergrond van de objectiviteit. Dat is de voorwaarde voor iets interessants, voor het vertellen van verhalen, voor waarachtigheid, voor spanning.

Fictie is overal. De vraag is: waar situeren we het beginpunt van fictie? Welke schikking zorgt ervoor dat er iets gebeurt? In zekere zin kunnen we zeggen dat er sprake is van fictie zodra een soort narratief ons vertelt of laat zien dat er iets gebeurt. Daarom ben ik in mijn recente werk vooral geïnteresseerd in het verkennen van de grenzen van fictie, de grens tussen ‘er gebeurt niets’ en ‘er gebeurt iets’. 

“Fiction is everywhere. The question is: where do we situate the starting point of fiction? What kind of arrangement makes something happen? In a way, we can say there is fiction whenever there is some kind of narrative that tells, or shows, us that something is happening. That’s why, in my recent work, I have mostly been interested in exploring the edges of fiction, the edge between nothing happens and something happens.”