Eric de Kuyper

This article is an extended version of a lecture held by Eric de Kuyper, co-writer of La captive (Chantal Akerman, 2000), at the cinema of the Deutsches Filmmuseum in Frankfurt on 1 November 2018, before the screening of the film. Eric de Kuyper: “Before I start, let me say this: No artist, no creator is able to analyse his or her own work. Of course, there are many artists who pretend to be able to evaluate their work. Don’t trust them. So, I will not be able – as a cowriter – to analyse La captive for you. What I can do is to tell you about … what happened in the kitchen.”

Beelden overgoten met licht; flarden muziek, half gezongen, half geneuried, vanuit de verte. Zomerjaponnen temidden van korenbloemen. Wolken over de hemel. Enkele toetsen en Ophüls (en Monet) schildert het Franse landschap zoals het in de negentiende eeuw reeds vol heimwee benaderd wordt, waarvan de laatste resten reeds met een teder gevoel bekeken worden. Bij Monet reeds heimwee naar wat op het punt staat te verdwijnen, in feite reeds aan het verdwijnen is. Bij Ophüls, twintigste eeuwse cineast van de negentiende eeuw, eigenlijk een dubbel heimwee: heimwee naar het soort heimwee dat Monet kende een kleine eeuw vroeger.

Mijn bespreking van Une chambre en ville is een non-recensie. Zeker in het geval van een bewonderde filmmaker schreef ik niet graag in negatieve bewoordingen. Dat Demy’s eigenheid als filmmaker verkrampt wanneer hij zich aan ambitieuze producties waagt, mag duidelijk zijn. Tederheid kun je moeilijk beoefenen, tevoorschijn brengen als er uitvoerig moet worden gepland. Begrijpelijk, niet? Een musical, ook zoals Demy die beoefent, improviseert men niet. Draait men niet met de linkerhand!

De Kuyper typeert Von Sternberg als een “paradoxale filmmaker”, die zich op extreme wijze leek te onderwerpen aan alle clichés van Hollywood en er tegelijkertijd een démasqué van wist te bewerkstelligen. Naar aanleiding van de herpublicatie op Sabzian voorziet De Kuyper deze tekst van een nieuw commentaar. “Abstraheren of verfremden blijft een veelzeggend begrip. Wat in de context van het toenmalige Hollywood zowel het realisme als de psychologie, waar elke Hollywood-film toch op steunde, ondermijnde.”

We doen wel alsof we alles hebben zoals onze buren (ook filmkritiek, die zichzelf erg goed vindt!) en misschien merkt de lezer of toeschouwer, die de situatie buiten onze grenzen niet zo goed kent, het niet eens, maar wie de wankele onderbouw kent, schrikt zich dood: cultuur wordt bij ons altijd op schaamteloze wijze onderbetaald; eigenlijk meent men bij ons dat, wie zich daar mee bezighoudt, eigenlijk zou moeten bedanken.

Film, at a time when there was no television, did not only live on the screen in the theatre. Film lived all the time, its many fragments and images colouring and flooding everyday life. It lived in conversations that – about novels read as well – filled me as a child with frustration and longing. All too often I had to make do with mere snippets.

Film, in een tijd waar er nog geen televisie bestond, leefde niet enkel op het scherm, daar in een zaal. Film leefde voortdurend als zovele flarden en beelden die het dagelijkse leven kleurden en overspoelden. Ook in gesprekken die – overigens ook over gelezen romans – het kind dat ik was met frustratie en verlangen vervulde. Ik moest het voorlopig maar al te vaak met snippers doen.

À une époque où la télévision n’existait pas encore, le cinéma ne vivait pas seulement sur l’écran en salles. Il existait en permanence, comme autant de fragments et d’images qui coloraient et inondaient le quotidien. Et il vivait aussi dans des conversations qui – à l’instar de celles à propos des romans lus – ont rempli l’enfant que j’étais de frustration et de désir. Trop souvent, je devais me contenter de fragments.

Schrijven over Ophüls of Ozu op een hoekje van de keukentafel... omgeven door de geur van het dagelijks leven. Koken, “eten maken” – en zich zo beschermen tegen de kwelling van het schrijven. Een houding die voor mij moeilijk te begrijpen is, zo verschillend is mijn eigen benadering van het schrijven. (En waarschijnlijk ook die van het koken.) Dat deze prachtige teksten zijn ontstaan tussen pruttelende boeuf bourguignon en flan caramel die nog bereid moet worden, blijft voor mij een raadsel.

Writing about Ophüls or Ozu on a corner of the kitchen table... surrounded by the smell of everyday life. Cooking, “making food” – thus protecting herself from the torment of writing. An attitude that is difficult for me to understand, my own approach to writing being quite different. (The same goes for my approach of cooking.) It remains a mystery to me that these beautiful texts originated between simmering boeuf bourguignon and caramel flan, still to be prepared. 

In de jaren zestig en zeventig publiceerde de Belgische auteur, criticus en filmmaker Eric de Kuyper over film in Streven. Uit deze bijzondere collectie teksten herpubliceert Sabzian een aantal markante teksten voorzien van een nieuw commentaar door De Kuyper. De Kuyper: “Au hasard Balthazar bespeelt een bijna onmogelijke spagaat tussen het al te evidente betekenisvolle (de allegorie) en het omgekeerde ervan: het betekenisloze. Iets onvatbaars, hoewel het op de meest concrete manier aanwezig is: in beelden.”

Naar aanleiding van de restauratie van Agnès Varda’s Le bonheur (1965) in 2023 herpubliceerde Sabzian Eric de Kuypers kritiek van de film, oorspronkelijk verschenen in het cultureel-maatschappelijk maandblad Streven. Voor deze gelegenheid voorzag de Belgische filmmaker en auteur zijn kritiek van een nieuw commentaar. Eric de Kuyper: “Voor zover ik mij herinner was de receptie van Le bonheur nogal controversieel, met voornamelijk ethische pro- en contracriteria. Een effect dat Agnès Varda vanzelfsprekend had nagestreefd. Mij leek dat een valkuil. Varda verpakte haar film in een nogal extreme vorm van esthetiek. Dit was te mooi om waar te zijn!”

De Belgische regisseur, schrijver en filmtheoreticus Eric de Kuyper ontmoette Chantal Akerman voor het eerst in zijn hoedanigheid van filmtheoreticus in 1968. Niet alleen werden ze vrienden en bleven ze dat voor het grootste deel van hun leven, ze werkten ook nauw samen aan verschillende projecten, waaronder La captive (2000). Eric de Kuyper: “Toen ze me in 1999 vroeg om aan een Proustbewerking te werken, was ik verrast. Ik had het net herlezen, met veel meer genoegen dan de eerste keer, en ik was benieuwd om te achterhalen hoe ze deze complexe en labyrintische roman zou aanpakken.”

We doen wel alsof we alles hebben zoals onze buren (ook filmkritiek, die zichzelf erg goed vindt!) en misschien merkt de lezer of toeschouwer, die de situatie buiten onze grenzen niet zo goed kent, het niet eens, maar wie de wankele onderbouw kent, schrikt zich dood: cultuur wordt bij ons altijd op schaamteloze wijze onderbetaald; eigenlijk meent men bij ons dat, wie zich daar mee bezighoudt, eigenlijk zou moeten bedanken.

In de jaren zestig en zeventig publiceerde de Belgische auteur, criticus en filmmaker Eric de Kuyper over film in Streven. Uit deze bijzondere collectie teksten herpubliceert Sabzian een aantal markante teksten voorzien van een nieuw commentaar door De Kuyper. De Kuyper: “Au hasard Balthazar bespeelt een bijna onmogelijke spagaat tussen het al te evidente betekenisvolle (de allegorie) en het omgekeerde ervan: het betekenisloze. Iets onvatbaars, hoewel het op de meest concrete manier aanwezig is: in beelden.”

Met Eric de Kuyper als rug en spilfiguur heeft de Nijmeegse school in 1986 al vier films afgeleverd: Casta Diva, Naughty Boys, Mathilde (van Emile Poppe) en A Strange Love Affair (samen met Paul Verstraten). Constanten zijn dat deze films heel snel zijn gemaakt, met weinig geld, dat er gretig uit films in wordt geciteerd, dat ze in zwart-wit zijn en dat ze andere visuele en auditieve prikkels uitsturen dan de doorsnee speelfilm. Een bloemlezing uit de Kuypers mijmeringen.

Naughty Boys was the second film De Kuyper made with friends and students, but here for the first time they were joined by a “professional” actress, Linda Polan. The text below is a testimony of her experience of working with De Kuyper, preceded by an introduction by the Belgian filmmaker. Polan: “Looking back as I write this, a year later, I wonder what it was I was so frightened of. I must admit to a terrible fear of being found unsatisfactory – sent back; returned to the manufacturer, like something on approval from Peter Jones. I suppose it was that.”

De Kuyper typeert Von Sternberg als een “paradoxale filmmaker”, die zich op extreme wijze leek te onderwerpen aan alle clichés van Hollywood en er tegelijkertijd een démasqué van wist te bewerkstelligen. Naar aanleiding van de herpublicatie op Sabzian voorziet De Kuyper deze tekst van een nieuw commentaar. “Abstraheren of verfremden blijft een veelzeggend begrip. Wat in de context van het toenmalige Hollywood zowel het realisme als de psychologie, waar elke Hollywood-film toch op steunde, ondermijnde.”

Naar aanleiding van de restauratie van Agnès Varda’s Le bonheur (1965) in 2023 herpubliceerde Sabzian Eric de Kuypers kritiek van de film, oorspronkelijk verschenen in het cultureel-maatschappelijk maandblad Streven. Voor deze gelegenheid voorzag de Belgische filmmaker en auteur zijn kritiek van een nieuw commentaar. Eric de Kuyper: “Voor zover ik mij herinner was de receptie van Le bonheur nogal controversieel, met voornamelijk ethische pro- en contracriteria. Een effect dat Agnès Varda vanzelfsprekend had nagestreefd. Mij leek dat een valkuil. Varda verpakte haar film in een nogal extreme vorm van esthetiek. Dit was te mooi om waar te zijn!”

Onder het heerlijke ontbijt van pancakes met maple syrup spelde ik de Daily Variety uit, vooral de berichten over wie zich op welk moment waar bevindt. De rubriek From Los Angeles to New York; from New York to Los Angeles is belangrijker dan de weersvoorspelling. Zo kon ik Chantal dagelijks op de hoogte houden van het wel en wee van Hollywood, ons nieuwe dorp.

Au cours d’un délicieux petit déjeuner de pancakes au maple syrup, j’épluche le Daily Variety, en particulier les articles dédiés aux allées et venues des personnalités. La rubrique From Los Angeles to New York ; From New York to Los Angeles pèse bien plus lourd que les prévisions météorologiques. C’est elle qui me permet d’informer Chantal des aléas quotidiens d’Hollywood, notre nouveau village.

Elle aimait ce dialogue du film Muriel ou le temps d’un retour. Un inconnu dans une nouvelle ville demande : « Pourriez-vous me dire, madame, où est le centre ? » Elle répond : « Mais vous y êtes, monsieur ! » Est-on déjà là ? Ou ailleurs ? Y arriverions-nous un jour ? Les repères sont dissolus, les lieux fragmentés. Des débris.

Ze hield veel van een dialoog uit de film Muriel ou le temps d’un retour. Een vreemdeling in een nieuwbouwstad vraagt: “Pourriez-vous me dire, madame, où est le centre?” Zij antwoordt: “Mais vous y êtes, monsieur!” Is men er reeds of is men reeds elders? Komt men er ooit? Versnipperd zijn de centra, uit elkaar gerukt de koninkrijken en de steden.

In 1982 debuteerde de Belgische filmcriticus/docent/academicus/televisieproducent en -programmator Eric de Kuyper met Casta Diva, een film die internationaal meteen werd opgemerkt. Deze tekst is zijn toelichting bij de subsidieaanvraag voor het Nederlands filmfonds, waarin hij vooral tracht zijn fascinatie te omschrijven en niet via woorden de beelden te evoceren. “Mijn weigering om een klassiek scenario te schrijven [mag] geïnterpreteerd worden als functioneel. In die zin dat ik van mening ben dat: 1. niet alle films ‘klassieke speelfilms’ hoeven te zijn; 2. men in bepaalde contextuele (voornamelijk financiële) omstandigheden naar andere filmvormen moet streven. Geen speelfilm betekent dus niet automatisch een ‘documentaire’ of ‘dus, een experimentele film’.”

[Dit] gesprek herbekijkt enkele thema’s uit het werk van Akerman vanuit hun vriendschapsband: haar vroege debuut op achttienjarige leeftijd, haar plotse bekendheid op haar vijfentwintigste, haar buitengewone schrijftalent, haar luchtigheid, haar minimalisme, haar sterke stem, haar gebruik van temps mort oftewel dode tijd, haar interesse voor Proust, haar feminisme, haar judaïsme.

Beelden overgoten met licht; flarden muziek, half gezongen, half geneuried, vanuit de verte. Zomerjaponnen temidden van korenbloemen. Wolken over de hemel. Enkele toetsen en Ophüls (en Monet) schildert het Franse landschap zoals het in de negentiende eeuw reeds vol heimwee benaderd wordt, waarvan de laatste resten reeds met een teder gevoel bekeken worden. Bij Monet reeds heimwee naar wat op het punt staat te verdwijnen, in feite reeds aan het verdwijnen is. Bij Ophüls, twintigste eeuwse cineast van de negentiende eeuw, eigenlijk een dubbel heimwee: heimwee naar het soort heimwee dat Monet kende een kleine eeuw vroeger.

Mijn bespreking van Une chambre en ville is een non-recensie. Zeker in het geval van een bewonderde filmmaker schreef ik niet graag in negatieve bewoordingen. Dat Demy’s eigenheid als filmmaker verkrampt wanneer hij zich aan ambitieuze producties waagt, mag duidelijk zijn. Tederheid kun je moeilijk beoefenen, tevoorschijn brengen als er uitvoerig moet worden gepland. Begrijpelijk, niet? Een musical, ook zoals Demy die beoefent, improviseert men niet. Draait men niet met de linkerhand!

Ergens zegt ze ook ‘il faut mettre en scène la vie’, wat op een dubbele manier begrepen kan worden. Dat je je in de film niet moet laten beetnemen door de spontane registratie en reproduktie van de werkelijkheid. Dat je dus moet ensceneren, vormgeven. Maar ook: dat het leven zoals het is, niet bevredigend is, en dat je het moet proberen te hervormen, te herformuleren. Je moet het leven ensceneren; je moet het leven ensceneren.