Sinds september 2021 loopt in argos in Brussel een vijfdelige tentoonstelling van Alexander Kluge's Minutenfilme. De minutenfilms distilleren vaak zeer gelaagde thema’s in een kort formaat. Alexander Kluge: “U ziet dat u met de ruwe eenvoud van een moordlied, een populair kermisverhaal, gemakkelijk in de hoge scholastiek terechtkomt via de vraag “Hoe gaat God te werk?”, waarop natuurlijk niemand het antwoord weet. Dit alles opnieuw verbinden is mijn ware passie. Daarin ben ik het uitvoerend orgaan van Benjamin, Adorno, Horkheimer en een hele schare andere knappe koppen.”

Ik heb een zin gekozen uit het boek van Helmut Färber over D.W. Griffiths A Corner in Wheat. Ik had het hele boek kunnen kiezen. Färber is niet iemand die je citeert. Je moet hem lezen. Ik heb voor deze zin gekozen omdat hij niet alleen op Griffiths film van toepassing is, maar ook op Färber zelf. Waar ik cinema en wat er tegenwoordig over geschreven wordt veelal ervaar als een gebied gekenmerkt door een al te opgewonden vaagheid, herinnert hij me er in elke tekst aan dat er een nuchtere werkelijkheid schuilgaat achter beelden en geluiden en woorden. Ze hebben allemaal te maken met werk en mens-zijn.

In ‘Dreaming of an Expedition’, published in 1996, the then 52-year-old Dirk Lauwaert takes stock of his long personal relationship, and his relationship as a critic, with the medium of film. He describes his burgeoning passion for film and how it further shaped his life as a young man; he clarifies, briefly and powerfully, what is at stake for him in the film experience; then the argument tilts: the film lover feels cheated by the dominant visual culture of the mid-1990s: it separates watching from experiencing. This calls for a renewed struggle for the autonomy of the film experience. But isn’t that a losing battle?

Trouble in Paradise is a crook film – and not only because it’s about crooks. It reveals imposture to be the essence of cinema. Film, says Leenhardt, is the art of ellipsis – what else are theft, fraud and imposture? Skipping links, creating seemingly or only outwardly conclusive connections between originally unrelated elements: that is the art of filmmakers and con artists, the essence of their respective means of expression. 

Hoewel Un monde bij momenten valse hoop wekt, zeker wanneer het spookbeeld van het personage Ana Torrent uit Spirit of the Beehive (Victor Erice, 1973) wordt opgeroepen, is de film uiteindelijk weinig meer dan de zoveelste “mokerslagfilm”, waarvan de zogenaamd ingenieuze insteek in wezen afgezaagd en verstikkend blijkt en het einde als enige doel heeft de toeschouwer een flinke klap te verkopen.

Ik stoot op dit interview op eenentwintigjarige leeftijd, onderweg van een klassieke, hoofdzakelijk Amerikaanse (om niet te zeggen hollywoodiaanse) opvatting van cinefilie naar een moderne en politieke cinema (deze ontdekking komt na die van Europa ’51, maar ook van de militante films gemaakt rond mei ’68). Het doet er niet toe of Rossellini overdrijft of dat zijn observatie nuance mist: zijn verdienste is dat hij tot een concrete vraagstelling komt over wat men precies kan verwachten van kunst in het algemeen en van cinema in het bijzonder. Hij heeft op zijn minst de knoop doorgehakt

Er zitten in ‘A Free Replay’ veel dingen waar ik van hou: kernideeën over de logica van de film samengebald in een paar krachtige formuleringen, een gewaagde poging tot interpretatie die eveneens een manifest voor de verbeelding is (en misschien ook een geraffineerde list), een bedrieglijk meanderend voorkomen (“notes”?) waaronder exhaustief analytisch werk en een sterke interne samenhang schuilgaan, tonnen obsessief onderzoek die op sierlijke (soms grillige) wijze in de hoofdredenering worden verweven, een vertrouwen in retoriek en een voorliefde voor de genoegens ervan en een hoge mate van performativiteit, aangezien Marker voortdurend precies die ideeën als een spel opvoert en uitvoert die zijn behandeling van Vertigo voeden (het elliptische, het spiegelen, de ruimte-tijdrelatie, de list, het herafspelen...).

De titel van de tekst “Straschek 1963 – 74 West-Berlijn”, die hier voor het eerst in een Nederlandse vertaling verschijnt, is even eenvoudig als informatief: het is een subjectieve, zelfreflexieve inkijk in Günter Peter Strascheks elf jaar in West-Berlijn. Straschek: “Filmmaken is voor mij gewoon een manier van uitdrukken. Het idee een leven lang in dit vak rond te hangen (volgens de tv-formule: redacteur in loondienst trouwt met secretaresse en heeft monteuse als geheime vriendin) boezemt mij wel angst in. Mocht ik bijvoorbeeld bij de televisie geen productiekansen zien, dan zou ik naar een ander land gaan of in een instituut werken of een boek uitgeven of mij ergens een paar jaar terugtrekken en lichamelijk werk doen of een functie aannemen. Ik wil zo onvervreemd mogelijk leven, het is al klote genoeg.”

Schrijven over Ophüls of Ozu op een hoekje van de keukentafel... omgeven door de geur van het dagelijks leven. Koken, “eten maken” – en zich zo beschermen tegen de kwelling van het schrijven. Een houding die voor mij moeilijk te begrijpen is, zo verschillend is mijn eigen benadering van het schrijven. (En waarschijnlijk ook die van het koken.) Dat deze prachtige teksten zijn ontstaan tussen pruttelende boeuf bourguignon en flan caramel die nog bereid moet worden, blijft voor mij een raadsel.

De titel van de tekst “Straschek 1963 – 74 West-Berlijn”, die hier voor het eerst in een Nederlandse vertaling verschijnt, is even eenvoudig als informatief: het is een subjectieve, zelfreflexieve inkijk in Günter Peter Strascheks elf jaar in West-Berlijn. Straschek: “In de herfst van ’63 was ik vastbesloten om naar de DDR te verhuizen. In een fabriek wilde ik werken. Meer zelfs, ik vond dat ik mijn bestaan fundamenteel moest veranderen. In Berlijn (DDR) stuurden ze me echter dagenlang van het ene ministerie naar het andere en weigerden ze beleefd. Een kritiek rondbazuinende, werkloze Oostenrijker kon deze eerste Duitse arbeiders- en boerenstaat niet gebruiken. Daar zal ik hen eeuwig dankbaar voor zijn.”

Encounters (2006), directed and edited by Pierre-Marie Goulet, is a film whose 105 minutes unfold much longer periods of time, counted in years and decades, through voices, places, natures and faces. The filmmaker himself readily accepts that he is one of those travellers called smugglers [passeurs], had the term not been sullied by other connotations.

De titel van de tekst “Straschek 1963 – 74 West-Berlijn”, die hier voor het eerst in een Nederlandse vertaling verschijnt, is even eenvoudig als informatief: het is een subjectieve, zelfreflexieve inkijk in Günter Peter Strascheks elf jaar in West-Berlijn. Straschek: “Bij film baart de discrepantie tussen subjectief genoegen en objectieve kennis mij minder zorgen. Ik heb nooit de gedachteconstructies en buitelingen kunnen begrijpen van sommige “bewuste” filmfans die moeite doen om hun persoonlijke smaak te overstijgen door een quasi-geobjectiveerd oordeel. Ik geneer mij in het geheel niet om precies van deze subjectieve ruimte gebruik te maken – tenslotte heeft iedereen (ook in de bioscoop) zijn tranentrekkers.”

Aan het eind van de jaren zestig vond er een generatiewisseling plaats bij het tijdschrift [Filmkritik]. Voortaan werd de redactie geleid door een collectief, de coöperatieve van filmcritici. Het blad verloor zijn karakter als filmtijdschrift gericht op de filmactualiteit. In plaats daarvan verschenen er themanummers die volledig gewijd waren aan één onderwerp en waarvoor geen vormelijke richtlijnen bestonden. De betreffende gastauteurs en ontwerpers van de nummers waren niet onderworpen aan enige tussenkomst van de redactie. Alleen deze omstandigheden maakten het mogelijk dat een literaire en filmpersoonlijkheid als Straschek een heel nummer voor zijn rekening nam met een grondig gecomponeerd biografisch essay.

In the coming months, Sabzian will publish a dozen new translations of the work of the German film critic Frieda Grafe, the “queen of German film criticism”. Frieda Grafe: “Ozu is a Zen filmmaker who, in the position of the one who looks and waits, does not want to change the world, but makes himself flat and indifferent like a surface of water, ready for the impressions of the world. When filming, the camera is always a fraction off from his gaze: the space gives a fragmented impression.”

Vigo’s films belong to surrealism. Not the Breton school with its suridealism, its amour fou and, for all that, its paternalism. Vigo is one of the “enemies from within”, Bataille, Artaud, life above form, eroticism, the hollowed-out subject. The destruction of the social superstructure becomes the basis of all revolutionary action.

Vroeger bevonden beelden zich in de wereld. Vandaag is het de wereld die baadt in een zee van beelden. Onze werkelijke, materiële en unieke wereld; geweven en overlopend van werkelijke, immateriële, genummerde (uit getallen bestaande), ontelbare beelden. De hedendaagse cinema observeren dwingt ons ertoe hem in de context te plaatsen van de exponentieel stijgende kwantitatieve en kwalitatieve macht van beelden en ons af te vragen welke rol cinema hierin heeft gespeeld en nog steeds speelt.

In 2006 regisseert Michael Mann zijn negende film. Miami Vice, een duister fresco over het leven van twee undercoveragenten, geeft in gewelddadig detail de gevolgen weer van de mondialisering van de criminaliteit en de collusie tussen politiek en economie, of zelfs het opgaan van het ene in het andere. Mann is op dat moment op het toppunt van zijn artistieke kunnen en bekleedt een bevoorrechte positie in Hollywood: als gerespecteerd figuur in het “milieu” en vaste waarde binnen de industrie demonstreert hij eens te meer zijn vermogen om de logica van de blockbuster (en dat is hoe Miami Vice wordt aangeprezen) om te buigen tot een persoonlijk universum, zodat we soms zelfs de indruk krijgen dat het hier om een grootschalige verduistering van fondsen gaat (de film kostte meer dan 150 miljoen dollar) ten voordele van een radicaal werk dat geen enkele toegeving doet aan de vormelijke en stilistische ambities van zijn maker.

The western used to be the secret garden of male imagination. Access to it has been closed off, the paradise parceled out, its inhabitants dispossessed. Next up are “the men who like technology”, but cowboys like horses, landscapes, showdowns. For this, freedom is the condition, reward and punishment.

André Bazin wordt weleens de “uitvinder van de filmkritiek” genoemd. Hele generaties filmcritici en filmmakers, niet in het minst die verbonden met de Nouvelle Vague, zijn schatplichtig aan zijn schrijfsels over film. Film opent een “venster op de wereld”, aldus Bazin. Zijn geschriften zouden ook belangrijk zijn voor de ontwikkeling van de auteurstheorie. Bazin: “Laten we wel wezen, westerns worden niet serieus genomen! Er is uiteraard geen gebrek aan intellectuelen die verklaren dat ze dol zijn op westerns. Men hoort genoeg deftige oude heren het luid verkondigen. Maar zelfs zonder op zoek te gaan naar wat voor aanstellerij deze geloofsbelijdenis inhoudt (vraag naar titels en u zult zien dat deze zogenaamde “westernliefhebbers” er maar één of twee per jaar zien!), kan men er bijna zeker van zijn dat ze op een misverstand berust.”

André Bazin is sometimes called “the inventor of film criticism”. Entire generations of film critics and filmmakers, especially those associated with the Nouvelle Vague, are indebted to his writings on film. Film opens a “window on the world”, according to Bazin. His writings would also be important for the development of the auteur theory. Bazin: “Chris Marker’s Sunday in Peking unfortunately lasts just twenty minutes, and the crop of images seems poor compared to Pedrazzini’s. But the image is not limited here to itself. Its value is developed in two supplementary dimensions: the editing and the commentary.”

Atteyat Al-Abnoudy, a pioneer of documentary filmmaking, has been making the voices of the poor heard since the 1970s. We meet her when the first Women’s Film Festival is paying tribute to her. (...) Some call her “the poet of the documentary”. Others criticize her for portraying the poor, the bratty children, the run-down places and the abject sides of reality. Likewise, Egyptian television, the only means of broadcasting her work, asks her to disclaim her inventories of misery in order to benefit from funding. She retorts to her detractors: “You must know how to reveal reality with its dark and luminous sides, without hiding an admiration for the total commitment of the beings whose lives meet History.”

In ‘Een kijker onder de anderen’ laten Herman Asselberghs en Gerard-Jan Claes via e-mail allerlei gepassioneerde filmliefhebbers uitvoerig aan het woord over hun kijkpraktijk. Filmmakers, kunstenaars, critici, onderzoekers, auteurs, programmatoren, bioscoopbezoekers, tv-fanaten, netflixers, youtubers, torrentgebruikers,… Na de eerste aflevering met Herman Asselberghs zetten we de reeks voort met Rebecca Jane Arthur, een Schotse beeldend kunstenares die in Brussel woont. Naast haar artistieke praktijk werkt Arthur als producent, schrijver, copy-editor en vertaler. Ze is ook medeoprichter van elephy, een productie- en distributieplatform voor film- en mediakunst gevestigd in Brussel.

“The International Women’s Year provided me with the opportunity to make it [Fatma 75]. I figured that, for the first Tunisian film entirely devoted to this subject, I must not resort to fiction but make an analytical work. Through this film, I set about demystifying what is called ‘the miracle of Tunisian women’s emancipation’.”

Fatma 75’s approach is quite original. The film is based on essays and histories written on the Tunisian feminist movement, using fiction to make its message accessible to the general public. Selma baccar: “As for my experience as a woman director, I think it was very important for me. My relationship with the crew and the actors was excellent. The shooting of Fatma 75 was “all roses”. On the other hand, in order to obtain the necessary funding for the production of the film, I felt a great mistrust from some of the people in charge, although I had a special card up my sleeve: a film about women made by a woman. But the problem of film production in Tunisia is the same for men and women: it’s negative for both of them.”